Najtemeljitiju studiju o srpskom grbu napisao je Aleksandar Solovjev i 1958. godine objavio u Australiji, u izdanju srpske emigracije.
Trebalo je da prođe više od četrdeset godina da se ta knjiga štampa u Srbiji (Aleksandar Solovjev: Istorija srpskog grba i drugi heraldički radovi, Pravni fakultet i "Dosije", Beograd 2000.). Solovjev državni grb smatra svetim znamenjem koje je "ovaploćenje ideje otadzbine, ideje radi koje pojedinac treba da živi, i radi koje je spreman da umre." (str. 21.) Pitanje grba i zastave on smatra problematikom državnopravne i istorijskopravne nauke. Od dvanaestog veka grb je u evropskoj heraldici nasledni vladarski simbol, ali korene vuče još iz totemizma prvobitne društvene zajednice. Heraldika kao nauka o grbovima nastala je u vreme krstaških ratova, kad su plemićki simboli postigli mnogo veći značaj od dotad uobičajenog, kao važan znak raspoznavanja pripadnika pojedinih odreda feudalnih vojski. Grb se nosi na štitu i šlemu. Prvobitna srpska reč za grb je znamenje.
Ravnokraki krst koji se proteže od ivica štita plod je vizantijske tradicije, još od vremena cara Konstantina Velikog. U raznim prilikama njemu su dodavane izvesne figure između krakova, pa tako u Jerusalimskoj kraljevini mali krstovi. Car Mihailo VIII Paleolog uveo je krst sa četiri slova V kao svojevrsnim sakralnim tetragramom, u trinaestom veku, oslobodivši Carigrad od krstaša. U sedamnaestom veku tumačeno je da ta četiri slova znače "car (vasileus) careva caruje nad carevima", ali ima pretpostavki da se tu misli na Hrista kao cara careva ili da je reč o prve četiri reči molitve da Bog pomogne caru. Izgled tih slova je imao više specifičnih varijacija. Prema spisima iz četrnaestog veka Solun je imao crvenu zastavu sa zlatnim krstom i četiri zlatna ognjila između njegovih ravnih krakova, koja je smatrana zastavom čitavog vizantijskog carstva. Ta ognjila sada više liče na slovo S nego slovo V. Solovjev pretpostavlja da je upravo takvo znamenje preuzela srpska država u vreme cara Dušana, s tim što je krst na njegovim zastavama umesto zlatne bio bele, odnosno srebrne boje. "U svakom slučaju, najstariji autentični primerak srpskog krsta sa četiri ognjila vezan je za porodicu kneza Lazara: on se nalazi na velikom polijaleju u manastiru Dečani, daru kneginje Milice i njenih sinova iz 1397. (str. 42.)
Danas poznati oblik srpskog grba Solovjev pronalazi u heraldičkom zborniku Korenića–Neorića iz 1595. godine. "Tu je on naslikan u bojama – beli krst na crvenom štitu i četiri okrenuta od njega zlatna ognjila sa trouglom u sredini." (str. 43.) Kasnije će se on u istom obliku pojavljivati u više istorijskih izvora, uporedo sa posebnim grbovima pojedinih feudalnih porodica ili crkvenih velikodostojnika. Polovinom osamnaestog veka austrijska carica Marija Terezija priznala je srpski grb Karlovačkoj mitropoliji, ali i istaknutim srpskim oficirima koji su sticali plemstvo u znak priznanja za ratne zasluge. To je i preovlađujući simbol Karađorđeve ustaničke vojske, najčešće u kombinaciji sa takozvanim tribalskim grbom – veprovom glavom probodenom strelom. Tada se češće pojavljuje nemanjićki dvoglavi orao, ali i ruska varijanta tog orla. Knez Miloš je uveo reda po tom pitanju i ustalio kao grb Srbije crveni štit s velikim belim krstom i četiri ocila, od 1819. godine. Godine 1825. Miloš je u Beču naručio nove pečate na kojima je srpski grb "dobio definitivan, vrlo lep oblik: pod kneževskom mantijom, sa pravom hrišćanskom kneževskom krunom, nalazi se štit opasan vencem od dve grane" (str. 58.) i po članu četvrtom Sretenjskog ustava, "Grb narodni Srpski pretpostavlja Krst na crvenom polju, a među krakovima Krsta po jedno ognjilo okrenuto k Krstu. Sav Grb opasan je zelenim vencem s desne strane od rastova, a sa leve od maslinova lista." (str. 59) Pošto su velike sile energično negodovale protiv tog liberalnog ustava, Miloš je otputovao u Carigrad gde je dobio pravo isticanja srpskog grba, ali bez kneževske krune, i barjaka narodnog koji se sastoji "iz tri narodne boje, odozgo crveno, u sredini otvoreno plavetne, a odozdo bele." (str. 62.) To je potvrđeno i sultanovim fermanom iz 1838. godine, koji je izdan paralelno sa oktroisanjem "Turskog" ustava. Tada je vraćena i kneževska kruna na vrhu grba.
Po pitanju heraldičkog porekla dvoglavog orla najčešće se smatra da je to izvorno simbol cara Konstantina kojim je on označavao rimsku vlast i nad Istokom i nad Zapadom, ali Solovjev misli da se on pojavio tek u jedanaestom veku, kao ukras na dvorskoj odeći, da bi kasnije postao carski amblem. "Ali sam znak dvoglavog orla vezan je svojim poreklom za azijske narode; on je plod istočnjačke mašte koja voli da stvara u svojim verovanjima i u svojoj umetnosti fantastična božanstva – životinje – sfinge, lavove i bikove, mnogoglava i mnogoruka božanstva." (str. 66.) Javlja se kod Sumeraca, verovatno kao simbol Gilgameša ili sunčevog božanstva, a kasnije u Egiptu, Etiopiji, Vavilonu, 2500 godina pre Hrista pa nadalje. U poznijem vremenu dvoglavi orao je prisutan i na saracenskim grbovima, odakle su ga krstaši prenosili na zapadnoevropske prostore. Srbi i Rusi su dvoglavog orla preuzeli iz vizantijske tradicije, koji je zamenio ranijeg rimskog jednoglavog, još od vremena Julija Cezara, kao simbola Zevsove vladarske moći. Na srpskim freskama najstariji zlatni dvoglavi orlovi vide se na crvenom plaštu humskog velikog kneza Miroslava, Nemanjinog brata, naslikanom na zidinama crkve Svetog Petra i Pavla kod Bijelog Polja. Dvoglavi orao se posle nalazi i na pečatu Miroslavljevog sina Andrije, otisnutog na ugovoru potpisanim sa Dubrovčanima. Prisutan je i na odeći kralja Stefana Prvovenčanog na fresci manastira Žiča, kao i na crvenom plaštu kralja Radoslava, na fresci manastira Studenica. Nakon toga dvoglavi orao je prisutan na prstenu kraljice Teodore, žene Stefana Dečanskog, a u vreme cara Dušana to je već najznačajnije znamenje srpskog vladara, prisutno i na carskim zastavama. Na kovanom novcu prvi put se pojavljuje na moneti despota Jovana Olivera. "Od doba proglasa srpskog carstva, skoro svaki velikaš nosi na svome svečanom odelu "carske orlove", naročito ako ima visoki dvorski čin." ( str. 84.)
I kod kralja Vukašina i kod kneza Lazara dvoglavi orao je vrlo čest simbol, možda više kao ukras nego kao znamenje, ali ga kralj Tvrtko tretira kao zvanični grb kraljevine Srbije i dinastije Nemanjića, što se vidi i na pečatu povelje bosanskog kralja Stefana Dabiše iz 1395. godine. U pravom smislu reči kao heraldički znak dvoglavi orao se ukorenjuje u vreme despota Stefana Lazarevića, posebno na njegovom štitu i novcu. Brankovići su zadržali delimično dvoglavog orla, ali su primat dali lavu kao sopstvenom simbolu. Vizantijska država u poslednjoj fazi postojanja sve češće je koristila dvoglavog orla kao službeno znamenje. "Od kraja DžV veka ovaj orao postaje grb pravoslavne Rusije, kao naslednice Vizantije." (str. 88.) Dvoglavog orla je prihvatila i porodica Crnojevića, kao i srpski despoti u Ugarskoj. Crnogorski mitropolit Sava 1743. na svome pečatu urezuje starog srpskog dvoglavog orla, obnavljajući državotvornu tradiciju Crnojevića. Već 1804. godine nalazi se i na Karađorđevom pečatu. Nakon što je 22. februara proglašena kraljevina, 20. juna 1882. godine zakonom je ustanovljen njen grb. "Grb Kraljevine Srbije jeste dvoglavi beli orao na crvenom štitu s krunom kraljevskom. Vrh obe glave dvoglavog orla stoji kruna kraljevska, a ispod svake kanye po jedan krinov cvet. Na prsima mu je grb Kraljevine Srbije, "beo krst na crvenom štitu sa po jednim ognjilom u svakom uglu krsta." Grb je ogrnut purpurnim hermelinovim plaštom kome se na vrhu nalazi kraljevska kruna." (str. 93.) Nakon proglašenja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, Ministarski savet je uredbom 1919. godine propisao novi oblik grba, tako što je dvoglavi orao na grudima zadržao srpski i dobio hrvatsku šahovnicu i na brzinu sklepan slovenački od tri šestokrake zvezde grofova Celjskih i navodnog ilirskog polumeseca. Komunisti su taj grb ukinuli i propisali nove, savezni i republičke, po sovjetskom uzoru, s tim što je sužena Srbija zadržala štit sa ocilima, ali bez časnog krsta.
Solovjev piše da gotovo sve slovenske zastave potiču od ruske trobojke Petra Velikog. Pretpostavlja se da je cara Petra inspirisala holandska zastava za njegovog drugog putešestvija, ali je on ruskom stegu dao originalni izraz, pa je carska zastava belo–plavo–crvene boje prvi put svečano istaknuta prilikom posete ruske pomorske eskadre Carigradu 1699. godine na ratnim brodovima. Pored zvanične državne, uveo je i ratnu zastavu bele boje sa Andrijinim krstom. Obe ruske zastave podeljene su Crnogorcima prilikom boravka ruske eskadre admirala Senjavina u Boki Kotorskoj 1806. godine. Na molbu kneza Miloša je, piše Solovjev, "oktobra 1835. sultanovim fermanom oktroisana "srpskom narodu trobojka zastava s horizontalnim prugama; crvenom, plavom, belom". Te tri boje su srpskom narodu već bile poznate, jer su to ruske nacionalne boje, samo postavljene obrnutim redom." (str. 372) Crna Gora je ozvaničila srpsku trobojku 1876. godine.
Autor: prof. dr Vojislav Šešelj
