Spomenik prirode Cerjanska pećina je zakonom zaštićeno prirodno dobro koje čine erozivno tektonski kraški speleološki objekti locirani na oko 14 km od centra Niša, na severnim predelima Kalafata, u blizini Kameničkog visa, u atarima sela Cerja i Kravlja.
Cerjanska pećina je još 1955. godine bila prepoznata kao prirodno blago i kao takva bila zaštićena u okviru grupe speleoloških objekata severnog Kalafata pod nazivom pećina Propala i Mala Propala.
Kao prirodno dobro od izuzetnog značaja godine 1998. Cerjanska pećina zaštićena je Uredbom Vlade RS o zaštiti spomenika prirode “Cerjanska pećina” i tada je svrstana je u I kategoriju kao Spomenik prirode sa površinom od 63,96ha.
Zaštićeni sistem sastoji se iz više speleoloških objekata:
Ponorska pećina Provalija
Ponor Cerjanaka Propast
Povremeno sifonsko vrelo kod Kravlja
Kraška jama iznad Kravljanskog vrela
Ukupna dužina do sada ispitanih pećinsih kanala je 7,149m, po čemu je ovo drugi najduži istraženi pećinski sistem u Srbiji. Ovime je i dokazana povezanost Ponorske pećine Provalije i vertikalne kraške jame iznad Kravljanskog vrela.
Sama pećina je bogata nakitom koji se prostire celom njenom dužinom. Ona otkriva predivan podzemni svet satkan od hodnika i dvorana prosečne visine od 15 do 40 m koji kriju na stotine morfoloških i hidroloških oblika, najrazličitijih formi, veličina i boja, pećinskog nakita – stalaktita, stalagmita, heliktita, talasastih draperija, pećinskih korala i kristalnih cvetova koji se samo ovde mogu videti u Srbiji. Heliktiti koji su ovde pronađeni predstavljaju posebnu vrstu pećinskog nakita koji se suprotno fizičkim zakonima i zemljinoj teži formira i pruža i visi u svim pravcima kao naelektrisana kosa.
Vizitorski centar „Cerjanska pećina“
Nakon osam meseci izgradnje vizitorski centar „Cerjanska pećina“ otvoren je maja 2019. godine, kao mesto gde će svi posetioci, turisti, ljubitelji adrenalin sportova i speleolozi moći da dobiju sve potrebne informacije o lokalitetu kao i da iznajme opremu neophodnu za silazak u pećinu. U njegovom sklopu, na površini od 250m2 nalazi se prostor sa svlačionicom – garderobom, turističko – informativni centar i prodavnica suvenira.
Vizitorski centar je zajednički projekat Turističke organizacije Niš, Grada Sofije i udruženja „Love and Light“ iz Montane u Bugarskoj, a realizovan je u okviru „Interrerg“ IPA programa, prekogranične saradnje Srbije i Bugarske.
Izgradnja vizitorskog centra značajna je ne samo za razvoj spelo turizma, već i za dalji razvoj čitavog regiona oko Cerjanske pećine, Kameničkog visa i svih staza koje se nalaze na ovom području.
