Lesna uzvišica Titelski breg se nalazi u Vojvodini, na području jugoistočne Bačke, u oblasti koja se naziva Šajkaška. Sa severne strane Titelskog brega nalazi se naselje Mošorin, sa jugozapadne Vilovo, a sa južne Lok i Titel. Titel je najveće naselje i sedište istoimene opštine na čijoj teritoriji se nalazi Titelski breg.
Titelski breg predstavlja usamljenu lesnu uzvišicu, ima oblik elipse što je posledica erozivnog dejstva dunavskih i tiskih voda, jer se pruža duž desne obale donjeg toka reke Tise, nedaleko od njenog ušća u Dunav. Najnovijim istraživanjima utvrđeno je da površina ovog lesnog platoa iznosi 79,5 km2, maksimalna dužina 18 km, a prosečna nadmorska visina iznosi 120 m. U periodu od 1870. pa do danas, svetlo dana ugledali su brojni radovi naučnika koji su sa različitih aspekata istraživali Titelski lesni plato. Mnogi od njih ukazuju da je u pitanju veoma interesantan objekat, posebno sa geomorfološkog aspekta. Titelski breg zapravo predstavlja plato sa najvećim brojem slojeva fosilne zemlje i lesnih horizonata u našoj zemlji.
Naime rekonstrukcija prilika koje su vladale tokom akumuliranja lesnih naslaga ukazuje da se paleoekološko okruženje Titelskog brega menjalo u rasponu od tundre do oskudne stepe. Akumulacija lesa je prekidana u uslovima tople i vlažne interglacijalne klime, kada su formirana fosilna zemljišta. Zahvaljujući tome u lesno-paleozemljišnim sekvencama Titelskog brega sačuvan je pouzdan zapis za proučavanje paleoklimatske i paleoekološke evolucije tokom poslednjih 600.000 godina.
Postoje različita gledišta i mišljenja o samom postanku Titelskog brega. Sa jedne strane govori se o navejavanju lesa vetrovima sa istočnoevropskih stepa ili zapadnim vetrovima sa Alpa. Drugi naučnici govore o tome da je ovaj plato bio u vezi sa Zemunsko-Slankamenskim, a da se Tisa ulivala u Dunav kod Mošorina. Prema njima Titelski breg je otkinuti istočni deo Fruške gore. Bez obzira na oprečne stavove, uvreženo je mišljenje da je Titelski breg najinteresantnija lesna zaravan u Srednjoj Evropi.
Debele naslage lesa, visok sadržaj kalcijum-karbonata i podzemne vode na velikim dubinama, preduslovi su za proces karstifikacije. Tako se na ovom području javljaju različiti erozivni oblici: predolice, doline, lesne piramide, viseće doline, provalije, pleća, poličice, surduci, glodine, kao i dvojni oblici fluviokarstne erozije. Od akumulativnih oblika prisutne su plavine, slivke, odronje.
Najinteresantnije su lesne lutkice koje se formiraju taloženjem kreča u cevastim šupljinama koje su nastale prodiranjem korenja biljaka u les. Tokom odronjavanja padina Titelskog brega i stvaranja strmih odseka one postaju vidljive. Treba pomenuti i surduke koji su nastali radom ljudi u sprezi sa prirodnim faktorima. Prolaženjenjm kola, konja i stoke kroz pojedine doline Titelskog brega spiran je i usitnjavan gornji humusni horizont, te je ogoljen les i izložen atmosferskim vodama što je ubzalo karstifikaciju, a i vetrovi su doprineli njihovom oblikovanju. Od ukupno 68 surduka, najveći je Titelski surduk ili Busija, čija dužina prelazi 2 km, a širina iznosi i do 250 m.
Izvori:
Studija zaštite: Specijalni rezervat prirode „Titelski breg"
