Grad Zaječar smešten je na raskrsnici magistralnih puteva u kotlini koja se nalazi između dva planinska luka, karpatskog i balkanskog, na mestu zvanom Sastavak, gde se Crni i Beli Timok slivaju u reku Veliki Timok. To je ujedno i geografski, administrativni, privredni, politički i kulturni centar opštine i Zaječarskog okruga. Udaljen je 11 kilometara od bugarske granice.
Nekada davno na ovom mestu su živela plemena Tribala i Meza pa je ono nosilo naziv Rimska provincija Mezija. U nekim izvorima se napominje da su ovo mesto naseljavali i Timahi za koje se smatra da su dobili ime po Timoku, ali nikakvih konkretnijih podataka o njima nema. Ove krajeve su Sloveni počeli da naseljavaju 818. godine, kada su se odvojili od Bugara, a nazivali su se Timočani.
Naziv Zaječar nije postojao do 1466. godine. Tada je u određenom turskom aktu spomenut, a u vezi sa stanovništvom Vidinskog pašaluka. Kasnije se ovaj naziv spominje za vreme Prvog srpskog ustanka kada je Karađorđe dozvolio Hajduk Veljku Petroviću da sa Timočanima i Crnorečanima digne ustanak. Borbe su vođene, veliki deo Zaječara i Krajine je bio oslobođen. Kada je ustanak ugušen posledice za ovaj kraj su bile neizmerne. Do konačnog oslobođenja je došlo 1833. godine i tada je ovaj kraj pripojen Srbiji.
Ne postoje precizni podaci kako je grad Zaječar dobio ime, ali se pretpostavlja da potiče od Said-Asir Paše koji je za vreme srpske despotovine ratovao u dolini Timoka.
Najznačajniji putni pravac koji povezuje opštinu je Zaječar-Paraćin, koji je veza sa Koridorom 10. Druga mogućnost posete ovoj opštini i njenim turističkim vrednostima je đerdapska magistrala preko Kladova i Negotina do Dunava i evropskog Koridora 7. Za ovu drugu opciju su turisti veoma zainteresovani. Ova opcija im je veoma primamljiva zbog mogućnosti putovanja savremenim i luksuznim brodovima od Severnog do Crnog mora. Za ovo zadovoljstvo najviše se odlučuju starije osobe sa ,,dubljim džepovima" koje su zainteresovane da što bolje upoznaju tok reke i gravitirajuća područja i veoma su raspoložene za jednodnevne izlete koji im se organizuju kao skretanja sa ustaljene rute broda.
Za turistički položaj Zaječara značajan je i putni pravac Zaječar-Niš, a kako se radi na obnavljanju niškog aerodroma i izgradnji turističkih objekata na Staroj planini, ovaj putni pravac postaje sve primamljiviji. U predelu Zaječara na padinama Deli Jovana, Stare planine i na Tupižnici preovladavaju listopadne šume. Ovde možete naići na veliki broj ugroženih vrsta životinja poput kune zlatice ili sive vrane. Od drugih vrsta životinja može se naići na srnu, divlju svinju, vuka, lisicu, zeca, fazana i dr.
U Zaječaru turizam nije razvijen, ali postoji nekoliko odredišta koji su vredni pomena. Na prvom mestu je svakako Gamzigradska banja. Nalazi se na samo 11 kilometara od grada, u dolini Crnog Timoka. Ovde možete doći zbog svežeg vazduha i ,,punjenja baterija", pošto je banja zelena oaza mira, ali ona je poznata i po svojim lekovitim mineralnim izvorima. Ako ste kojim slučajem strasni pecaroš ili lovac nemojte zaobići ovu destinaciju. Banja poseduje i ogromno šetalište pa je idealno mesto i za stariju i za mlađu populaciju. Nosioci turizma u banji su preduzeće ,,Romulijana" i Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju.
Nedaleko od Gamzigrada, ušuškana sa svih strana planinama, smeštena je Feliks Romulijana, rezidencija rimskog imperatora Gaja Valerija Galerija Maksimilijana, građena u 3. i 4. veku naše ere.
Prva saznanja o postojanju palate potiču iz 19. veka, od rudarskog poglavara, barona Hedera koji je putujući Srbijom u potrazi za rudnicima naišao na ovo mesto. Arheolozi su se kasnije zainteresovali pa je Feliks Kanic posetivši palatu, tj. njene ostatke, došao do zaključka da je to rimsko vojno utvrđenje. Na takav zaključak ga je navela činjenica da su Rimljani u to vreme gradili utvrđenja na ovim prostorima kako bi se zaštitili od prodora varvara preko Dunava. Dve su značajne godine u otkrivanju prave činjenice o ovom mestu:
1) 1953. godina, kada su otkriveni nakit, mozaici i novčići, što nikako ne možete naći u vojnom utvrđenju i
2) 1984. godina, kada je nađena ploča na kojoj je stajao natpis – FELIX ROMULIANA.
Te iste, 1984. godine je konačno utvrđeno da je ovaj objekat carska palata. Kada se kaže palata, misli se na objekat koji sa sve kulama, spoljašnjim utvrđenjima i odbrambenim zidovima zauzima površinu od 6,5 hektara. Ona je vrhunsko dostignuće antičke arhitekture. Brojna istraživanja pokazuju da je imala sistem podnog grejanja, čitav spektar umetničkih vrednosti poput fresaka, podnih mozaika i ukrasa. Arheolozi konstantno istražuju ovu palatu, ali je ona još uvek puna tajni. Grad su činili: carska palata, mali hram, veliki hram, terme, horeum i dr, a ako bi je trebalo uporediti sa nekom građevinom, onda je to Dioklecijanova palata u Splitu. Feliks Romulijana je 2007. godine uvrštena u Listu svetske kulturne baštine i ovaj arheološki lokalitet i predivnu građevinu poslednjih godina posetilo je preko 40.000 turista.
Ukoliko ste ljubitelj sporta i rekreacije Popova plaža je mesto za Vas. To je gradsko kupalište u Zaječaru koje sadrži i teren za mini golf, mali fudbal, košarku, odbojku na pesku, vaterpolo... Leti se održavaju koncerti koji bivaju propraćeni velikim brojem turista. Oprečna su, a ujedno i interesantna mišljenja o tome kako je plaža dobila naziv. Prema jednima, dobila je naziv zbog toga što su se ovde šetali popovi i popadije, prema drugima, na ovom mestu se udavio neki pop... Plaža je tek pre nekoliko godina uređena i svečano otvorena 2007. godine. Do tada je bila zapuštena, a 90-tih godina je tu bila buvlja pijaca.
Značajna manifestacija koja se već više od 40 godina održava u Zaječaru je Gitarijada. To je najznačajniji međunarodni rok festival na Balkanu. Ovde dolaze neafirmisane rok grupe koje se trude da utiču na mlade i na njihovo opredeljenje za rokenrol. Gitarijada je od početka nailazila na veliki odziv publike. Prvi put je održana 1966. godine u Beogradu, pa je na inicijativu lokalnih bendova nastao i festival u Zaječaru. Za veoma kratko vreme, od lokalnog festivala, Gitarijada je prerasla u jedan od najznačajniji festivala .
