Vranje je grad na jugu Srbije, na granici sa Makedonijom. Otuda i uticaj na arhitekturu, jezik, običaje, nošnju... kako makedonskog, tako i turskog i drugih balkanskih naroda. Vranje je možda i najbalkanskiji grad u Srbiji, čije staro jezgro, kasaba, odiše nesvakidašnjom notom orijentalnog šarma i mistike. Pored te, stare čaršije, u drugoj polovini prošlog veka, kada je imao veliki privredni uspon, nikao je novi, savremeni grad.
Bez obzira na to koja je od tri pretpostavke kada je nastalo Vranje tačna: u vreme Rimljana, Vizantije ili posle dolaska Slovena u VI i VII veku – činjenica je da je to oduvek bilo izuzetno važno geostrateško područje. Tu su se ukrštali karavanski putevi tako da je, kako nam rekoše u Vranju "najlakši put ka jednome i ka drugome, osvajače vodio preko vranjskog Pomoravlja". Prvi pisani trag o Vranju u XI veku ostavila je Ana Komnina. Ona u knjizi "Aleksijada" kaže da je raški župan Vukan 1093, u svom osvajačkom pohodu, stigao u Vranje i osvojio ga, ali se ipak povukao pred Vizantijom.
Godine 1207. grad je osvojio Stefan Prvovenčani, posle čega Vranje ulazi u sastav srpske države. Raspadom srpske srednjovekovne države 1455, osvajaju ga Osmanlije koji njime vladaju sve do 1878, kada je u varoš ušla srpska vojska. Kasnije su ga, u oba svetska rata, privremeno okupirali Bugari. Iza tih vekova i burnih vremena, ostali su i materijalni, ali i duhovni tragovi, koje Vranjanci ljubomorno neguju i čuvaju i kojima se ponose.
Jezgro grada zadržalo je upečatljivi izgled balkanske kasabe. Gornji, stariji delovi grada, zadržali su izgled iz perioda pod Osmanlijama – isprepletanih nizova uskih ulica i gusto zbijenih kuća. Sam grad poseduje veliki broj zdanja koja služe kao monumenti bogate tradicije i svedoci istorije ovoga kraja. Jedno od tih zdanja je Beli most za koji se vezuje priča o zabranjenoj ljubavi dvoje mladih, srpskog pastira Stojana i Turkinje Ajše, a koji je prema legendi podigla devojčina majka u spomen na njihovu tragičnu ljubav. Pored Belog mosta sačuvana su zdanja Selamluka, odnosno Pašinog Konaka, koji je pretvoren u Narodni muzej i Haremluka u kome je elitni restoran.
Iz tih vremena je i stara srednjovekovna Crkva Sv. Petke, koju zovu Krstata džamija, jer je za vladavine Osmanlija pretvorena u džamiju. Posle oslobođenja ovo zdanje, na kome je od prvobitne građevine ostao samo jedan zid, ponovo je pretvoreno u pravoslavnu crkvu.
Hamam, to jest Amam, staro je tursko kupatilo, koje je obnovljeno 1956. i danas postoji kao jedna od turističkih atrakcija ovog grada. Tu je Crkva Sv. Nikole iz XVI veka, metoh manastira Hilandar i sedište episkopa vranjskih. Ova crkva se pominje i u Hilandarskoj povelji Cara Dušana, koji ju je zajedno sa okolnim selima potčinio Hilandaru.
Zgrada Načelstva okruga vranjskog, građena između 1905. i 1907, među najlepšim je zgradama svoga stila. I danas funkcioniše kao deo vranjske opštine. Ipak, najstariji spomenik kulture nalazi se četiri kilometara od Vranja, na neprohodnom grebenu između Pljačkovice i Krstilovice, dveju planina koje nadvisuju Vranjsku kotlinu. To su ruine Markovog Kala, tvrđave iz kasnog XIV veka, kojom je, u to vreme bio kontrolisan prilaz gradu.
Slavu Vranja u svetu, preko drame "Koštana" i romana "Nečista krv", proneo je jedan od najznamenitijih Vranjanaca, pisac Borisav Stanković. U "Koštani", koju je objavio 1902, prvi put u književnom delu koristio je vranjski dijalekat i govor ljudi iz južne Srbije. Takođe, "Koštana" je drama s pevanjem, a njeni najzanimljiviji delovi obiluju prepoznatljivom vranjanskom pesmom i muzikom.
Na mestu rođenja poznatog književnika otvorena je muzejkuća Bore Stankovića, koja je postala jedna od najvećih znamenitosti grada. Borisavu Stankoviću su posvećene i dve manifestacije, Borina nedelja i Borina pozorišna nedelja. Duh tradicije Vranju, svakako, daje tiha vranjska pesma, nostalgična i natopljena "žalom za mlados'". U Vranju je nastala i jedna od najpoznatijih narodnih pesama "Lela Vranjanka", koja je jedan od simbola ovog grada.
Naravno, jedan od simbola je i vranjski čoček, temperamentna igra iz ovog kraja.
Vranje je, takođe, i grad izuzetnih trubača. Trubački orkestri, inače redovni pobednici takmičenja u Guči, najčešće su iz Vranja ili okoline. U gradu i okruženju postoji desetina trubačkih orkestara.
Turistički potencijal i celokupan utisak o Vranju zasniva se upravo na tradiciji i specifičnostima juga Srbije. Na tim temeljima su nastale poznate kulturno-turističke manifestacije.
Nadaleko je čuvena i vranjska kuhinja i njegovi lokalni specijaliteti, koji Vranje čine idealnim mestom za gurmane i sladokusce. Specifičnost vranjske kuhinje predstavljaju pite svih vrsta, ali i proizvodi koji se mogu naći samo u ovom kraju Srbije, poput topenice, trljanice i sličnih, koji pružaju jedinstveni ukus orijenta.
U sprezi s poslovičnim južnjačkim gostoprimstvom, to boravak u Vranju čini nesvakidašnjim doživljajem. Sa klimom koja omogućava uzgoj vrhunskih sorti grožđa i spravljanje vrhunskih vina, uz mnoštvo kafana i atmosferom meraka i sevdaha, Vranje predstavlja grad s dušom – onaj u koji se ljudi, kada ga jednom vide, uvek rado vraćaju.
Na dvanaest kilometara severoistočno od grada nalazi se Vranjska Banja, najvažniji turistički resurs Vranja, sa oko dve trećine turističkog prometa opštine. To je banja s najtoplijim izvorima vode u Evropi (96°C na starim izvorima i 110°C pregrejane pare pod pritiskom na novim bušotinama). Lekovita voda sadrži veliki procenat sumpornih jedinjenja, od kojih je najvažniji vodonik-sulfid, koga ima u koncentraciji dvostruko većoj od one koja je potrebna da bi voda imala lekovito dejstvo. U Vranjskoj Banji uspešno se tretiraju svi oblici reumatizma, posttraumatska stanja, neurološka oboljenja, ginekološka obolenja i kožne bolesti.
Ukupni smeštajni kapaciteti na teritoriji Grada Vranja, u hotelima, motelima, pansionima i privatnom smeštaju, su oko trista pedeset smeštajnih jedinica. Hotel Vranje i Simpo Pržar imaju tri zvezdice, a hotel Železničar u Vranjskoj Banji je sa četiri zvezdice. Motel Vranje je sa dve zvezdice. Tu je i Specijalna bolnica za reumatizam u Vranjskoj Banji, koja poseduje odgovarajući broj ležajeva za smeštaj gostiju.
Autor: Jovo Simišić
