Petrovaradinsko Podgrađe ili Gradić na Petrovaradinskoj strani Novog Sada, predstavlja ambijentalnu celinu koja se harmonično nastavlja na ambijentalnu celinu Petrovaradinske tvrđave, i zajedno sa njom čini jedinstenu panoramsku celinu na desnoj obali Dunava.
Petrovaradin je staro naselje, koje su u 1. veku utvrdili Rimljani i nazvali ga Kuzum (Cusum). U njemu se u od tada pa sve do druge polovine 20. veka nalazila vojna posada. U 5. veku Petrovaradin osvajaju Huni pod Atilom. U srednjem veku ugarski kralj Bela IV ga je poklonio francuskim kaluđerima cistercitskog reda, koji su tu sazidali manastir Belefons. U Petrovaradinu su od 1522. do 1526. godine boravili šajkaši, a jula 1526. godine su ga osvojili Turci.
U doba turske okupacije najranije vesti o naselju podno Tvrđave potiču iz 1546. godine. Petrovaradin je u to doba uživao status sela-varoši i pripadao je carskom hasu.
Posle poraza turske vojske kod Haršanja, u velikom austro - turskom ratu, turska posada je bez borbe napustila Petrovaradin, a 1691. godine su Austrijanci postali konačni gospodari Petrovaradina.
U ovom periodu, pod vlasću Austrije, je formirana savremena forma i osnova Podgrađa petrovaradinske tvrđave. A upravo iz ovog perioda potiču najvažnije arhitektonske atrakcije ove ambijentalne celine, koje pripadaju stilovima baroka i secesije.
Petrovaradin je ostao pod vlašću Austrije sve do kraja Prvog svetskog rata. Nakon toga se nalazi u sklopu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, i od tog vremena prati istoriju Srbije i srpskog naroda.
Među najvažnijim turističkim atrakcijama Podgrađa svakako treba pomenuti Samostan Svetog Jurja, Beogradsku kapiju, Crkvu svetog Petra i Pavla, Magistrat, Vojnu bolnicu, Staru kasarnu, Oficirski paviljon, Kuću bana Jelačića, kao i mnoge druge.
Samostan Svetog Jurja je zgrada baroknog stila. Na njoj se nalazi kip svetog Ignacija, osnivača isusovačkog reda. Zgrada je završena 1734. godine. U njoj je bila crkvena škola, a u 18. veku sedište isusovaca je pretvoreno u župnu crkvu za vojnike katoličke veroispovesti.
Samostanska crkva je građena od 1701. do 1714. godine. Crkva je, kao i samostan, izgrađena u baroknom stilu. Pročelje crkve krase kipovi svetog Franje Ksaverskog, svetog Jana Nepomuka, reljef Bogorodice sa Isusom, poveći stilizovani krst i ploča hrvatskog kralja Tomislava. Podzemni hodnici Tvrđave dopiru čak do crkve. U temeljima crkve se nalazi ovalna kripta iz dva dela, koja se za vernike i publiku otvara samo na dan Svih svetih (1. novembar). U dubini kripte se nalaze oltar Svetog križa sa dva mermerna anđela.
U unutrašnjosti crkve se nalazi raskošni oltar od crnog mermera koji je ukrašen relikvijama i slikom patrona u svetlijim bojama. Oltar potiče iz 1903. godine i delo je poručnika u austrijskoj vojsci Karla Nepomuckog. U crkvi ima više umetničkih slika iz 18. i 19. veka.
Beogradska kapija predstavlja jedan od najmonumentalnijih sačuvanih objekta u Podgrađu. Klasicističkog je stila sa oblikom i proporcijama dve različite fasade. Spoljna fasada je duga 20 metara, a unutrašnja je duga 40 metara, dok je visina i jedne i druge 10 metara. Zasvođena kapija vezuje Bastion svetog Ignacija sa Bastionom svetog Ernesta. Ulazna fasada ima šest profilisanih stubova, dva gvožđem dekorisana prozora i, iznad ovalnog prolaza, grb Novog Sada.
Crkva Svetog Petra i Pavla. Crkva za vojnike austrijske vojske pravoslavne vereispovesti je nekada bila sastavni deo Vojne bolnice, ali se krajem 19. veka našla na suprotnoj strani bedema. Zbog toga je 1922. godine adaptirana nekadašnja električna centrala u crkveno zdanje. Nekada crkva Svetih Kozme i Damjana, je 1990. godine posvećena Svetom apostolu Pavlu. Kralj Aleksandar Karađorđević je crkvi poklonio zvono liveno u Kragujevcu, dok je ikonostas izradio Vasa Eškićević, slikar Prve srpske armije.
Magistrat je izgrađen 1726. godine i odlikuje se jednostavnom baroknom arhitekturom. Ona se odlikuje isturenom visećom kulom. U njemu je bila smeštena Gradska većnica (Gradski načelnik i Gradsko veće), a danas je to stambena zgrada.
Vojna bolnica, nekada franjevački samostan, je građena u baroknom stilu od 1699. do 1772. godine. Samostan je po nalogu cara Josifa II pretvoren u vojnu bolnicu 1786. godine, a samostanska crkva je preuređena u sedište Slavonske generalne komande. U zgradi na starom crkvenom zidu se nalazi nadgrobna ploča Mihaila de Vamberga, jednog od graditelja Tvrđave.
Stara kasarna je dvospratna građevina sa dva balkona od kovanog gvožđa. Ovde je bilo sedište Male štabske komande. U Staroj kasarni je oduvek bila i Inženjerska direkcija, nadležna za pontonski most, saobraćaj i građevinske radove na Tvrđavi. Od 1928. do 1941. godine ovo je bila Kasarna kraljevića Tomislava.
Kuća bana Jelačića (grofa Josipa Jelačića), austrijskog feldmaršala, vojskovođe i nesuđenog srpskog vojvode, je najlepša privatna barokna građevina u Petrovaradinu. Sagrađena je 1745. godine. Kao carski komandant, Jelačić je 11. juna 1849. godine pokušao da sa Srbima preotme Tvrđavu od Mađara, koji su prešli na stranu Lajoša Košuta. O stogodišnjici njegovog rođenja, 1901. godine, na fasadi je postavljena spomen ploča sa uklesanim vencem. Na pročelju jednospratnice je masivni balkon koji drže dve dekorativne konzole.
Podgrađe ili Gradić sa svojim uskim, krivudavim i kaldrmisanim ulicama i prelepim građevimana nosi šarm starih vremena i prava je šteta doći u Novi Sad i ne obići ovu atrakciju.
