Nedaleko od Valjeva nalazi se selo Brankovina, koje je tokom devetnaestog veka steklo svoju slavu, kroz dramatične događaje tog vremena. Zato ga, s pravom zovu „selo puno istorije“.
Ovo selo je zavičaj mnogih ličnosti srpske istorije i kulture. Postojbina je čuvene porodice Nenadović, čiji su članovi bili vođe Prvog srpskog ustanka, duhovne vođe i putopisci, ministri prve srpske vlade. Iako se ubraja među najstarija sela valjevskog kraja, u srpsku istoriju ulazi tek za vreme vojevanja kneza Alekse Nenadovića u austro-turskom ratu. On je najpoznatija žrtva seče knezova 1804.godine, a svojim delima u velikoj meri je pripremio teren za Prvi srpski ustanak.
Njegov započeti posao, sa velikim uspehom su nastavili ostali članovi porodice Nenadović, pre svega vojvoda Jakov koji je bio komandant cele zapadne Srbije i vodeći ustanički starešina posle Vožda, ali i prvi srpski ministar unutrašnjih poslova. Pored njega tu je bio i Prota Mateja – vojvoda, diplomata, zakonopisac, prvi predsednik Praviteljstvujuščeg sovjeta srpskog i pisac poznatih Memoara. Jedini vojnički obrazovan član ove porodice bio je Sima Nenadović, Karađorđev vojvoda i heroj drugog srpskog ustanka, kao i Jevrem Nenadović. Nisu samo heroji Prvog i Drugog srpskog ustanka ostali zapamćeni kao veliki ljudi porodice Nenadović rodom iz Brankovine.
Pored njih tu je i sin Prote Mateje, Čika Ljuba, slavni putopisac, pesnik i prosvetitelj. Ćerka vojvode Jevrema Nenadovića, bila je knjeginja Persida, majka kralja Petra Prvog Oslobodioca, pa je zato Brankovina poznata i kao „majčevina“ kraljevske dinastije Karađorđević. Slavu Brankovine, svetom je širila i najveća srpska pesnikinja, Desanka Maksimović, koja je u ovo selo došla kao beba, u njemu provela detinjstvo, završila osnovnu školu, napisala svoje prve stihove i uvek se rado vraćala, svome selu, svojoj Brankovini. Selo koje je obeležilo najbezbrižniji period njenog detinjstva, bilo je večna inspiracija i opevano u mnogim njenim delima. Brankovini se obraćala kao čoveku, sa puno ljubavi, pažnje i požrtvovanosti. Poslednje dane svog života, Desanka je provela u zavičaju koji je toliko volela, a po njenoj želji, tu je i sahranjena. Znamenitosti Brankovine, danas su predstavljene kao kulturno-istorijski kompleks, koji čini skup istorijskih, kulturnih, prosvetnih i memorijalnih spomenika, koji na rečit način ispredaju priče o našoj prošlosti, ali i o primerima negovanja tradicije. Jedna od centralnih građevina kompleksa, je crkva Svetih Ahranđela, koja je završena 1830. godine. Zadužbina je Prote Mateje Nenadovića. Pri crkvi se čuva dragocena crkvena riznica u vidu muzejske postavke, koja čuva krst relikvijer iz X veka, Hadži Ruvimov duborezni krst, Veliko jevanđelje koje je Prota dobio kao poklon ruskog cara, ručni krst Protin, ikone Svetog Arhangela Mihaila, Svetog Jovana i Svetog Nikole, kao i mnogobrojne stare knjige. U neposrednoj blizini crkve sahranjeni su brojni članovi porodice Nenadović, a u crkvenoj porti se nalazi grob Desanke Maksimović. U porti crkve, nalaze se i građevine jednostavnog oblika, koje potiču iz devetnaestog veka.
Reč je o pet sobrašica, koje su, u to vreme, građene u blizini crkava i manastira i u kojima se okupljao narod u vreme svetkovina, sabora i crkvenih praznika. Sobrašnice predstavljaju retke primere narodnog graditeljstva. Ovde se nalazi i vajat Nenadovića, kao i prva državna škola koja je sazidana 1836.godine, Protina škola. Unutrašnjost Protine škole prilagođena je školskoj nameni, a danas se u njoj nalazi muzejska izložba, posvećena razvoju školstva u to vreme. Još jedna školska zgrada podignuta je 1894.godine, a obnovljena 1985.godine. U njoj je učila Desanka Maksimović, pa se danas na ovom mestu, svako može upoznati sa životnim i književnim putem pesnikinje. U neposrednoj blizini podignuta je i replika kuće Nenadovića, kao začetak daljeg razvoja ovog svojevrsnog muzejskog kompleksa na otvorenom. Prelepa i pitoma Brankovina bila je za Desanku dom njene duše, ispiracija ili jednom toplom rečju –zavičaj.
A ko će bolje o toj magiji isprepletanih niti veze pesnika i zavičaja do same pesnikinje.
Napisala je:
“ Pesnik i zavičaj? Šta je to zavičaj pesnikov? Da li je to vinograd, negde u Brankovini, u kome je jedna devojčica „pobeđivala svoj strah“, slušajući noćne jauke slavuja i ćukova, kukavica i sova, osećajući prve pesničke klice u sebi? Ili je to prvi zalazak sunca u đačku svesku unet? Ili prva knjiga pročitana u sunčanoj učionici seoske škole što miriše na jabuke i hleb iz đačke torbice? Ili trenutak kad se shvatilo da mnogo štošta u životu nije baš onako kako se u dečijoj mašti doživljavalo, već ima druge, krupnije i grublje dimenzije i značenja? Zavičaj je sva patrijarhalnost pesnikinje, ljudi, jezik, proplanci, zvuci i slike. Zavičaj je zagrljaj koji utopljava, raznežuje, odmara. Zavičaj je i potresna balada o seljakovoj smrti“.
