Svetog Nikolu Čudotvorca duboko poštuju svi hrišćani (pravoslavni, katolici, protestanti). Pored velikog značaja u životu Crkve i vernika, figura sv. Nikole bila je od izuzetne važnosti i u kulturnoj i umetničkoj istoriji Mediterana i Evrope spajajući kontinente i kulture: od male Azije do Konstantinopolja, od vizantijskog carstva do pravoslavne Rusije i Srbije, od multireligioznog Levanta do katoličke Italije i protestantske Holandije...
O svetom Nikoli, pokrovitelju Rusije i Grčke, zaštitniku dece, devojaka i mladića, mornara, ribara, trgovaca i zatvorenika, iako je bio istorijska ličnost, nema dovoljno konkretnih podataka. Na osnovu malobrojnih zapisa zna se da je bio arhiepiskop u Miri Likijskoj (sadašnjoj Turskoj) za vreme imperatora Konstantina, i učestvovao na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325. Širenju njegovog kulta doprineli su i zapisi na grčkom i latinskom jeziku koji su ga približili kako vizantijsko-slovenskom svetu tako i Zapadu, počev od Rima i juga Italije koji je bio pod vizantijskom vlašću.
Tajni prenos moštiju
Sveti Nikola je u Italiji poznat po dugovečnoj vezi sa Barijem, glavnim gradom Apulije, u kojem se već skoro hiljadu godina nalaze njegove mošti. Iako se vizantijska dominacijaBarijem istorijski završila 1071, kada su Normani osvojili grad, Bari jei dalje, skoro 90 godina, bio u rukama vizantijskih aristokratskih porodica, liturgije su se obavljale u skladu sa grčkim ritualom, koristio se grčki novac, vizantijski funkcioneri su potpisivali notarske akte napisane na grčkom jeziku, u čijem zaglavlju se ponekad nalazilo ime imperatora iz Konstantinopolja. Tadašnji Bari, sa svojih dvadesetak hiljada stanovnika – Grka, Langobarda, Jermena, Arapa, Slovena i Jevreja – bio je multietnički i multireligiozni grad, svojevrsni arhetip modernog melting pota. U to vreme izgrađene su brojne crkve nazivane po istočnjačkim svecima(Dimitrije, Gregorije, Sofija, Pelagija...).Pretpostavlja se da je između X i XI veka podignuto pedesetak crkava (od kojih su, nakon arheoloških iskopavanja, pronađeni ostaci samo desetak).
U drugoj polovini XI vekaVizantijaje privremeno izgubila kontrolu nad velikim delom Male Azije, uključujući i oblast Likiju. Hrišćansko stanovništvo u Miri se osećalo ugroženim. Legenda kaže dase, u toj pometnji, sv. Nikola javio u snu jednom svešteniku u Bariju, opatu Eliji, i naredio mu da prenese njegove mošti u Bari. Po predanju, u proleće 1087, mornari iz Barija su krišom odneli mošti iz Mire i trijumfalno ih doneli u Bari 22/9. maja (postarom/novom, gregorijanskom kalendaru), koji od tada ima svog zaštitnika. Mošti su prvo pohranjene u benediktinskoj crkvi pod starateljstvom opata Elije koji je odmah dobio dozvolu da izgradi crkvu u koju bibile položene mošti svetitelja. Već 1089. završena je i osvećena kripta, dok je izgradnja crkve završena 1108. Od tada Bari postaje novi centar kulta. Tokom vremena, između grada i njegovog zaštitnika formira se duboka i neraskidiva veza, a bazilika postaje najčuvenija etapa hodočašća u južnoj Italiji: prinčeva i careva, papa i državnika, ali i običnog sveta različitih nacionalnosti i veroispovesti, a isto je i danas.
Kasniji istorijski događaji u Bariju potvrđuju da je već u tom periodu svetac zadobio sveopšte priznanje i postao predmet dubokog poštovanja. Naime, kada je vizantijski car Manojlo Komnen pokušao da povrati Bari, vizantijska vojska se, iako u borbi protiv (katoličkih) Normana, ujedinila sa trupama kojima je komandovao papa Hadrijan IV (ne obazirući se na raskol između Pravoslavne i Rimokatoličke crkve 1054). Nakon prvobitnih uspeha, združene vizantijsko-papske trupe su na kraju potučene i Normani su 1156. gotovo sravnili Bari sa zemljom. Tom prilikom, bazilika svetog Nikole ostala je netaknuta. Izuzimanje ove crkve od uništenja posvedočilo je da je figura svetitelja uspela da zadobije univerzalnu i transkonfesionalnu ulogu.
Iako je u Bariju, sa dolaskom Normana, usledio jaki proces latinizacije sa težnjom da ukloni vizantijsko prisustvo, prethodni prenos moštiju svetiteljadao je novi identitet gradu. Iako je izgubio politički primat, dobio je religiozni.
Bazilika svetog Nikole u Bariju i danas predstavlja jedno od najznačajnijih hrišćanskih svetilišta. Hram je izgrađen u jasnom romaničko-apulijskom stilu, bogat izvanrednim skulpturama i freskama (izvanredno „Raspeće Hristovo" iz 1304) kao i kriptom. Kao crkva u crkvi, ova podzemna grobnica, popločana mozaikom (s kraja XI veka) od raznobojnog mermera, sa stubovima ukrašenim dragim kamenjem i vizantijskim i normanskim kapitelima raznolikih oblika, mesto je u kojem se nalaze mošti svetitelja i mesto gde se istočna i zapadna crkva susreću. Pored katoličkog obreda (hram je sada poveren redu dominikanaca), u pravoslavnoj vizantijskoj kapeli, koja se nalazi pored groba svetitelja, redovno se održava grčko-pravoslavna liturgija.
Darovi srpskih vladara
Oltar je bukvalno postavljen iznad grobnice u kojoj su pohranjene kosti svetog Nikole. Iznad oltara postavljena je sjajna ikona koju je srpski kralj Stefan (Uroš III) Dečanski, u znak zahvalnosti prema sv. Nikoli, koji mu je navodno vratio vid, poklonio hramu 1327. Predstavlja svetog zaštitnika u episkopskoj odeždi, između Marije i Isusa, dok su u podnožju slike donatori – srpski kralj Stefan i kraljica Marija. Tokom XV veka ikona je ukrašena raskošnim filigranom (rad sicilijanskih zlatara iz XV veka). Kasnije je zavladalo mišljenje da slika verno oslikava lik sv. Nikole i stoga je često preslikavana.
Postoje elementi na osnovu kojih se može zaključiti da su prve donacije dinastije Nemanjića postojale već tokom XII veka, međutim prvi dokumentovani dar odnosi se na veliki srebrni oltar kralja Milutina (Stefan Uroš II) iz 1319, koji prikazuje scene iz života sv. Nikole. Oltar je u početku bio sastavni deo srebrne kapele koja je težila 600 kilograma. Do 1684. Milutinov oltar je pokrivao grob svetitelja, kada je, u skladu sa dominantnim baroknim tendencijama, ovo srpsko-vizantijsko remek-delo pretopljeno i preoblikovano (u baroknom stilu) u Napulju. Nakon restauracije (1957) oltar je iz kripte premešten na drugo mesto u bazilici.
Treći dar je neveliki pergament cara Dušana (Stefana Uroša IV), još uvek ukrašen zlatnim pečatom, datiran 1346. u Skoplju. Njime je srpski car odredio Dubrovčanima da deo godišnjeg poreza, koji je grad Dubrovnik davao srpskom vladaru, ustupe u korist bazilike.Nakon ove, nije bilo drugih donacija, verovatno i zato što se, posle Kosovske bitke, centar Srbije pomerio sa Kosova na sever.
Autor:Snežana Simić,politika
