Istorija stilova u enterijeru otuda nije samo otkrivanje tehnoloških nogućnosti njihovih tvoraca nego i otkrivanje njihovog životnog stava i zivotnog stila.
Antički čovek se prepoznaje i pronalazi u jednostavnosti i prirodnoj eleganciji njegove umetnosti; barokni u njegovom do beskraja raskošnim i megalomanskim tvorevinama u slavu Bogu,a savremeni čovek u manje više čestim bežanjima od tradicionalnih obrazaca lepote i pribegavanju bezličnoj funkcionalnosti.
Posle 70-tih godina proslog veka, u kojima je do neverovatnih razmera zavladao futuristički kult krajnje jednostavnosti sintetike, plastike, stakla i metala nastupilo je doba gotovo ravnopravne vladavine mnoštva slitova i povratak postojanim i prirodnim materijalima, povratak i restauracija estetike zivljenja.
Tako su kroz vrednosti tradicionalnog i manufakturnog na svetlost dana nanovo iznete retke, stare vestine i zanati koji prestaju da budu ograniceni samo na restauratorsku i konzervatorsku zaštitu spomenika istorije i kulture.
Mesto među tim starim veštinama svakako zauzima intarzija.
Sama reč "intarzija" koja svoje daleko poreklo nosi još od arapske reči "tarsio" i označava "umetanje" ili "uleganje" zapravo ne otkriva mnogo. Ne otkriva odviše ni definicija po kojoj intarzija ostvaruje da komadi nameštaja na svojoj površini stiču jednostavnije ili raskošnije i kompleksnije, slikovne ili figuralne dekoracije i ornamente preciznim sečenjem formirane od raznog prirodnog ili veštačkog furnira jednakih debljina a različitog po nijansama i teksturi drveta od koga je furnir načinjen.
Iako je intarzija na evropskom području imala znatna dostignuca u kasnoj gotici i ranoj renesansi (u tvorevinama utemeljivača firentinske škole intarzije Francesca di Giovanni di Mattea, najeminentnijeg i najtalentovanijeg sledbenika Benedetta da Maiana, i njegovog brata Giuliana ,ali i Antonia Barilia, Domenica del Tassa, Baccia i Piera Pontellia, Dominica da Pratoa, Giovannia Veronesea) kao slikovna intarzija sa floralnim i figuralnim ornamentom na prvenstveno sakralnom italijanskom nameštaju, kao jedno specifično čvorište najrazličitijih uticaja a jos više kulturoloških, ekonomsko-političkih i umetničko-zanatskih implikacija moze se nazreti u jednoj ljupkoj, današnjem oku neobičnoj, španskoj škrinjici za spremanje dokumenata i dragocenosti, pod imenom "vargueno", nastaloj negde s početaka XVI veka.
Iako u svojim prvobitnim dekorativnim elementima iskazuje tipičan mavarsko-islamski uticaj geometrijskog ili floralnog ornamenta (odnosno, persijske intarzije poznatije pod nazivom "moaragh".. "mo'arraq"..exemp.1,2.3), "vargueno" skrinja je nešto daleko više.
Novovekovni procvat i ekspanzija urbanog i gradjanskog i u njemu nezadrživi razvoj imucnih trgovaca renesansnog XVI veka u "vargueno" škrinjici imao je preteču "kabinetskog ormarića" kao "spremišta za dragocenosti", "škrinjice za dokumente" ili ormarića za pisanje", koji veoma brzo prema španskom uzoru, velikim proizvodnim serijama nastavlja svoj život u Nemačkoj, sa centrom u Augsburgu; ali takodje i Italiji, u dominantno trgovačko-pomorskim sedištima Veneciji i Firenci, a takođe i flamanskom Antverpenu.
Iz funkcionalnosti i jednostavnosti španske vargueno škrinje sa procvatom u XVI veku a do XVIII i sa apsolutnom dominacijom u XVII veku (kada već primat preuzimaju noviji, arhitektonskim pomacima drugačiji enterijerijski oblici kao sto su pisaći stolovi ili, sekreteri, kao i tabernakul-ormari), kabinetske škrinje prerastaju u raskošnu dekorativnost - iz čuvanja dragocenosti u samu dragocenost - kao pomodna opsesija ukusa bogatih i patricija i ojačalog gradjanstva i kolekcionara umetnina, izrađivana u svim dekorativnim tehnikama i svim skupocenim materijalima.
Svakako, takvoj dragocenosti doprinosila je i intarzija.
Kao zanatsko-tehnički postupak intarzija se u toj novovekovnoj eksploziji umetnosti i za njeno razvijanje naročito značajnom XVI veku izvodila na dva načina:
1) komadići drveta različiti po nijansama i strukturi ulegali su se u udubljenja podloge masivnog drveta
2) a složenijim načinom ona se razvija kao piljena intarzija, stvarana od elemenata prirodno ili veštački obojenog furnira, gotovo jednakih debljina, koji se (poput kolaza) sastavljaju u motive i lepe na konstrukciju predmeta, nameštaja, obično od mekog drveta. Pored furnira upotrebljavan je mesing, momadići sedefa, kornjačevine, slonovače i sl.
Prvobitno je radjena testericama, da bi su kasnije u manufakturnom izražavanju počeli da se koriste nožići, odnosno skalpeli.
Već francuske zanatlije XVI veka ovaj složeniji postupak nazivaju "marqueterie"; a engleski "marquetry" praveći jesnu distinkciju u odnosu na "incrustration" i "inlayd work".
Ali, marketerija je u opšteprihvaćenom smislu oznaka za maestralne izvedbe intarziranja kasnog baroka i rokokoa, koja svoje barokno savrsenstvo doseže u delima André-Charles Boulle-a, dvorskog majstora Luja XIV, dok rokoko epohu Luja XVI reprezentuju umetnici J.H.Reisener I P.Denizot.
Dakle, intarzija je ukrasna tehnika nemeštaja, u prvom redu jedna vrsta dekorativne stolarije.
Iako je u oblikovanju nameštaja najprisutnija, intarzija je nalazila primenu i kroz izradu od nameštaja nezavisnih najrazličitijih vrsta motiva (portreta, aktova, pejsaža, objekata i građevina, mrtve prirode, amblema, heraldičkih simbola etc.), kroz intarziranje složenijih enterijerskih celina, a primenjivana je i kroz intarziranje ramova slika i ogledala, zidnih satova, kutija i škrinja, muzičkih instrumenata ili trofejnog oružja.
Na prostorima Balkana ova tehnika nije bila naročito razvijena, a svoju prisutnost, pretežno u Vojvodini, Dalmaciji duguje ukusu nekadašnjeg građanstva kao i trgovačkim kanalima nameštajem iz francuskih, italijanskih, nemačkih centara preko Češke, Austrije i Mađarske.
Bazični medijum intrzijskog izražavanja jeste prvenstveno drvo, odnosno, furnir, tanki drveni list nastao složenom tehnološkom obradom najkvalitetnijih probranih drvenih trupaca. Istorijski vodi poreklo još iz XVI veka, od francuske reči "fournier", kojom je opisivan način oblaganja drveta slabijeg kvaliteta listovima visoko kvalitetnijeg i skupocenijeg furnira. Imenujuci Bolle-a 1672.godine versajskim kraljevskim stolarom Luj XIV, "Kralj Sunce", odredio je pravac izrade nameštaja, rekavši da: "Ne postoji ništa što ukazuje jasnije na veličanstvenost velikih vladara do njihove vrhunske palate i njihov dragoceni nameštaj."
Svo to bogatstvo izražajnosti plemenitim prirodnim furnirima pruža upravo njihovo poreklo, što je ujedeno i klasifikovanje furnira na:
- liščare (hrast, bukva, jasen, trešnja, lipa,orah, evropski orah, jabuka, kruška, kesten, maslina, šljiva, javor, ptičji javor..),
- četinare (smreka, ariš, bor..),
- egzote (iroko, wenge, teak, bambus, ayous, padouk, zebrano, afromosia, anigre, bubinga, doussie, vatrena trešnja, jatoba, eukalyptus, cotto, macore. mahagoni, pommele mahagoni, khaya mahagoni, makassar, mansonia, okume, santos palisander, indijski palisander, ružino drvo..)
- i korene.
Isključivo zanatsku proizvodnju smenjuje epoha industrijalizacije u XIX veku, i osnivanjem prve fabrike furnira 1843. Godine u Frajburgu obezbedjeni su uslovi za proizvodnju furnira u velikim količinama. Savremena proizvodnja furnira otpočinje nešto malo kasnije, 1870.god. u Hamburgu, sa pustanjem u pogon mašinskih noževa.
Tajne samog zanata i postupka intarziranja sa takvom bazom raskosnih mogučnosti kao što je furnir gotovo da i ne postoje, otkrivaju se seme u jednom doslednom i strpljivom radu, a kardinalne greske koje u izvedbi jednog intarziranog motiva mogu nastati svode se najpre u nepoštovanju teksture drveta, jer ono nam pruža pravac pružanja odredjenog detalja motiva koji se izrezuje, odnosno izrađuje.
One nešto manje greske su u upotrebi furnira koja nastaje ne razlikovanjem njihovog lica i naličja, zatim usled nepreciznosti sečenja (jer tako nastaju šupljine između detalja koje ispunjava lepak pri lepljenju završenog motiva na drvenoj podlozi, što u konačnoj izvedbi bude ružan vidljiv trag koji narušava vizuelni utisak celine), a zatim i nepoznavanje ponašanja upotrebljenih furnira u izradjenom motivu prilikom finalnog lakiranja ili politiranja, obzirom da tada kontrast upotrebljenih furnira biva neuporedivno izraženiji.
U toj finalnoj obradi jedne intarzije, ne samo zbog toga što je i sama stara manufakturna tehnika, politura je nesumnjivo preporučljivija od lakiranja, jer taj dugotrajni proces nanošenja politurne smese obezbeđuje savršenu izražajnost upotrebljenih furnira, a posle dužeg vremenskog perioda ne tamni, niti je sklona "kapilarnom" (staklastom) pucanju, što se počesto dešava sa lakiranim površinama.
U mom, više od dvadesetogodišnjem bavljenju ovim prelepim, arhaičnim i retkim zanatom, nastojao sam tim medijumom prikazati, prema svom senzibilitetu, što je moguće više od topline i lepote koja se može iz drveta i furnira izvući.Jedan od vidova mog angažmana ispoljen kroz saradnju sa restauratorima i konzervatorima antikvarog umetničkog nameštaja jeste intarziranje ornamentarnih motiva, nego i u kompletnom prefurniranju aplikacija na ampir, bidermajer i drugom antikvarnom nameštaju.
Pri tome je pored lepote samog drveta naročito nadahnuće bilo zanatsko stapanje sa lepotom tih starih čudesnih stilova umetničkog nameštaja i enterijerijskog izražavanja.
Drugi aspekt mog intarzijskog izražavanja nije slučajan, jer sam prilično svesno odabirao najrazličtije motive kako bih istražio i osetio kako se različiti furniri "ponašaju" u prikazivanju, recimo, pejsaža i građevina, u motivima kao što su "Manastir Mileševa"
Ili "Trenutak u Sahari"
Kako je sve moguće iskazati ženski ili uopšteno ljudski lik ili telo, prikazano recimo u motivima
"Starac iz Šumadije",
ili "Beba"
da bi nekako paralelno sa izradom raznoraznih motiva preraslo mi u opsesiju pokušaj intarziranja beskrajno bogatog i lepog korpusa dela starih majstora crteža i slikarstva.
Obradjeni su, sakralna tema crteža Gian Lorenza Berninia iz 1665.god. " St Jerome on his Knees before a Crucifix"
Istorijska scena konjičke bitke u crtežu iz 1558. god Giacoma Vasaria
crtež "..Phaedra and Hippolytus" iz 1800.godine, francuskog slikara Pierre-Narcisse Guérin-a
Naprosto, od takvih velikana, radom na njima, uči se neprekidno – skladu, lepoti i emociji.
Autor: Dušan Rakić
http://prometheus065.blogspot.com/
