Zapadnu, jugozapadnu Srbiju i deo Šumadije krajem 18. i početkom 20. veka naseljavalo je stanovništvo iz Bosne i Hercegovine, crnogorskih brda, Sjenice, Nove Varoši, Priboja. Dolazeći u Srbiju iz različitih geografskih oblasti dinarsko stanovništvo je sa sobom donelo i deo svog raznovrsnog kulturnog nasleđa, koje je čuvalo i negovalo, ali vremenom i sažimalo sa kulturama zatečenih starinaca i pripadnika drugih migracionih struja.

U proučavanju prošlosti i izvornog stvaralaštva jednog naroda nošnja zauzima veoma važno mesto. Ona je sastavni deo svake etničke grupe, njeno obeležje u koje je utkano duhovno i kulturno nasleđe, istorijske i društvene prilike, klimatski uslovi, način privređivanja. Ipak, mora se naglasiti da zbog međusobnih veza i dodira stanovništva, oštrih granica u odevanju nije bilo. Tokom vremena dolazilo je do prožimanja i modifikacije pojedinih delova nošnji, ali i do prihvatanja nošnji iz drugih oblasti, kao što se šumadijska nošnja u 19. veku raširila celom Srbijom noseći epitet nacionalne odeće.

Narodna nošnja stanovništva Moravičkog okruga (Ivanjica, Dragačevo, okolina Čačka, Takovo), nošena u drugoj polovini 19. i prvim decenijama 20. veka, pripada starovlaškom tipu nošnje, koja po svojim osnovnim karakteristikama (dinarska košulja, zubun, gunj, ženska haljina od sukna, crvena suknena kabanica, pelengiri) pripada širem pojasu dinarskih nošnji.

Razna vrsta platna, vunena pređa, sukno i koža kao osnovni materijal za izradu odeće, bili su proizvod ženske domaće radinosti. Od konoplje u dane (ćetena) tkalo se domaće platno za košulje i gaće, a za svečanije prilike od kupovnog pamuka. Za izradu gornjih muških i ženskih haljetaka (zubuna, gunjeva, jeleka...) koristilo se sukno bele, smeđe ("singave") i crne (vrane) boje tkano od vune u četiri niti pa valjano u valjarici.

Od vunene pređe pravljene su pregače, suknje i pojasevi. Za izradu narodnog odela nošenog u svečanijim prilikama korišćeni su materijali fabričke proizvodnje (pamuk, čoja, šajak, somot). Ove haljetke krojile su i izrađivale seoske i gradske zanatlije: abadžije, terzije...

Gunj, haljetak nošen zimi, krojen je od sukna mrke boje, sa dugim rukavima. Gunj je duž ivica optočen crnim vunenim gajtanom.

Aljina, nošena je preko zime. Pravljena je od belog ili crvenog sukna, duga, sa rukavima. Haljina je po ivicama opervažena crnim vunenim gajtanom, kopča se metalnim kopčama.

Pamuklija, bez rukava, krojena od pamuka, čoje i somota, punjena pamukom pa štepana na uzdužne pruge. Nosile su je starije žene.

Čarape, od crne, modre, tamnocrvene vune, sa uzicama. Pletene su ručno, ukrašene upletenim i navezenim šarama od raznobojne vune ili vunice, perlicama pa i zlatnom žicom. Preko čarapa zimi su se navlačile nazuvice od vune, takođe vezene.

Opanci, svakodnevni su bili "prijesni", domaće izrade, a u svečanijim prilikama pravljeni su od štavljene kože sa prepletom. Radili su ih varoški i seoski opančari.

Nakit, devojke i mlađe žene nosile su đinđuve od raznobojnih perlica, niske zlatnog i srebrnog novca, igle "čelenke" u kosi, livene narukvice.

Kosa, devojke su nosile pletenice oko glave zakićene cvećem, praznikom su nosile fes. Udate žene su nosile crveni fes sa iglom i "prevezom" sa prstenom. Uz svadbeno oglavlje "smiljevac", a preko lica se nosio "duvak", prozirna crvena marama. Starije žene su nosile fes sa šamijom žute, bele, maslinastozelene boje fabričke izrade.

Ženska nošnja

Davne 1961. godine, kada je zaživeo prvi Sabor trubača u Guči, po programu organizatora svi učesnici su morali biti obučeni u izvornim i originalnim narodnim nošnjama. Međutim, već tada se pokazalo koliko su naše stare i originalne narodne nošnje zaboravljene.

Sve do Prvog svetskog rata u Dragačevu, Starom Vlahu i ostalim delovima jugozapadne Srbije, narodna nošnja je odolevala većim promenama, ali pod uticajem sve savremenijeg načina života i načina odevanja u varošima Srbije narodna nošnja se postepeno napuštala.

Košulja, tkana od težanog ili polupamučnog platna, dinarskog je kraja, ravna, duga, sa ravnim i dugim rukavima. Na grudima, po "jakici" — koliru i po dnu rukava bogato je ukrašena vezom od raznobojne vunice i konca.

Pojas, tkan od vune ili pamuka u vidu uskih višebojnih prugica ili motiva "kolca", leti se opasivao preko košulje, a zimi preko suknje. Preko ovog pojasa devojke i mlađe žene nosile su kožni ili vezeni pojas sa mesinganom kopčom-paftom.

Pregača, tkana od tanje vune i pamuka najčešće na uža i šira polja sa utkanom ili navezenom cvetnom šarom. Pregača se opasala na prednjoj strani preko košulje (leti), a zimi preko suknje.

Suknja, kao deo ženske narodne nošnje počela je da se nosi posle 1870. godine, a u poslednjoj deceniji 19. veka već je postala sastavni deo narodne nošnje Starog Vlaha. Tkana je od vune crne, braon, teget i zelene boje, sastavljena iz više pola, nabrana na falte — "valte", raspoređene na zadnjem delu i sa strane, a spreda je ravna polja preko koje je padala pregača. Pri dnu suknja je ukrašavana vezom, porubima ili satinskim trakama.

Jelek, "prslučić", nošen je preko košulje. Krojen je od sukna, ukrašen crnim vunenim gajtanom u više redova. Na grudima je dublji srcoliki izrez. Zakopčava se kopčama. Devojke i mlađe žene, u svečanijim prilikama nosile su jeleke, prslučiće od čoje, somota ili atlasa, vezene svilenim gajtanom, bućmom, zlatnom i srebrnom žicom i šljokicama.

Zubun, najlepši haljetak ženske narodne nošnje. Oblačen je preko jeleka. Krojen je od belog sukna, bogato ukrašen crnim vunenim i svilenim gajtanom, čojanim i somotskim aplikacijama, reljefnim vezom od vunice, perlica, bisera, šljokica, zlatne i srebrne žice.

Gunj, haljetak nošen zimi, krojen je od sukna mrke boje, sa dugim rukavima. Gunj je duž ivica optočen crnim vunenim gajtanom.

Aljina, nošena je preko zime. Pravljena je od belog ili crvenog sukna, duga, sa rukavima. Haljina je po ivicama opervažena crnim vunenim gajtanom, kopča se metalnim kopčama.

Pamuklija, bez rukava, krojena od pamuka, čoje i somota, punjena pamukom pa štepana na uzdužne pruge. Nosile su je starije žene.

Šta su nosili muškarci

Pored fesa sa crnom svilenom kićankom koji su nosili viđeniji muškarci, najviše se nosila kupasta šubara, pletena od crne vune. Posle 1878. godine počela je da se nosi šajkača, vojnička kapa, krojena od fabričkog sukna. Šajkaču su najpre počeli da nose mlađi muškarci, a krajem 19. veka postala je sastavni deo narodne nošnje. Posle Prvog svetskog rata, po ugledu na tadašnju uniformu srpske vojske, šajkača je počela da se pravi od sivomaslinaste čoje ili šajka.

Košulja, dinarskog tipa, od konopljinog platna, sa uskom jakom "kolijerom". Leti je nošena preko gaća. Pred kraj 19. veka kod mlađih košulje dobijaju kragne i narukvice-manžetne na rukavima. Zakopčavaju se na grudima dugmadima fabričke izrade.

Gaće, šivene od konopljanog ili polupamučnog platna, duge do članaka, sa umetnutim "turom". U pojasu je provlačen kudeljni učkur. Gaće su leti nošene kao sastavni deo letnje narodne nošnje, a zatim su se nosile ispod čakšira.

Pojas-tkanice, tkan od višebojne vune, sa resama na jednom kraju. Silaj, kožni pojas nosio se preko vunenog pojasa. Na njemu je bilo više pregrada za pribor za pušenje, oružje.

Zubunić, đečerma, džamadan su gornji haljeci sa i bez rukava, a pamuklija i gunj su sa rukavima. Ovi delovi muške narodne nošnje krojeni su od sukna, opervaženi vunenim gajtanom, dok su svečaniji izrađivani od čoje, šajka i ukrašavani svilenim gajtanima i bućmom.

Čarape i nazuvice

Pelengiri, "pelengaće" od domaće vunene tkanine (ne valjano sukno), bele ili mrke boje. Zimi su nošene preko gaća. Širokih su nogavica sa umetnutim turom. Dužine su do pola listova.

Čakšire, u Starom Vlahu, Dragačevu i užičkom kraju, preko zime, pored pelengira, nosile su se čakšire od belog ili mrkog sukna, manjeg tura. Čakšire sa širim i nabranim turom, ukrašene svilenim gajtanom i bućmom pravljene su od tamnoplave ili crne čoje. Preuzete su iz građanske nošnje.

Čarape i nazuvice pletene od crne ili mrke vune, vezene vunom ili vunicom u vidu cvetne lozice vođice.

Tozluci, krojeni su od sukna, čoje ili šajka, uske od članaka do kolena, kopčaju se dugmadima ili kopčama. Ukrašavane su vunenim ili svilenim gajtanom.

Opanci, presni ili štavljeni, kljunaši, zanatske izrade.

Kabanica, sa kapuljačom od belog, crvenog ili crnog-mrkog sukna, po ivicama opervažena crnim vunenim gajtanom. Nošena je preko zime.

Torbe, tkane od vune i kože — jančik nošeni su kao sastavni deo narodne nošnje.

Nošnja Dragačeva u XX veku

Između dva svetska rata dolazi do izmena u narodnoj nošnji u Srbiji, pa i kod stanovništva moravičkog okruga. Promene se najpre ogledaju u napuštanju, izobičavanju i modifikaciji pojedinih delova nošnje: nestaje zubun, aljina od sukna, fes, pelengiri, šubara... dugačka dinarska košulja se skraćuje.

Umesto čakšira nose se pantalone "francuskog kroja" preuzete iz uniforme. Gunj i zubunić zamenjuju jelek i anterija.

Šumadijska narodna nošnja, kao nacionalni kostim, prihvaćena je u centralnoj, zapadnoj i jugozapadnoj Srbiji, naročito kod mlađih. Starije stanovništvo je na saborima nosilo nošnju u kojoj su bili preuzeti pojedini haljeci iz građanske nošnje, kao na primer: libada, svilena maraka sa resama, svilen pojas-bajader, fes sa barešom, prstenom i granom, duga suknja od materijala industrijske proizvodnje, cipele.

Kao što je rečeno, prilikom osnivanja Sabora trubača u Guči, cilj organizatora je bio da se predstavi, a i sačuva od zaborava izvorno narodno stvaralaštvo Dragačeva, u koje spada i narodna nošnja.

Na osnovu kazivanja osnivača (N. Stojića), sačuvanih fotografija i filmskog zapisa Filmskih novosti (snim. Ciga Jovanović, rež. Puriša Đorđević) sa Prvog sabora održanog na Pokrov Presvete Bogorodice, 14. oktobra 1961. godine u porti crkve u Guči, pored trubačkih orkestara iz Dragačeva u programu je učestvovala folklorna grupa starica i staraca i grupa mlađih igrača iz Dragačeva.

U kolu starica i staraca bilo je jedanaest igrača, pet muškaraca i šest žena. Kolo je igralo uz pratnju dobošara i klarinetiste.

Starci i svirači bili su obučeni u letnjoj narodnoj nošnji: platnena duga košulja, dinarskog kroja, sa kolirom ili kragnom. Ispod košulje su duge platnene gaće čije su nogavice uvučene u čarape. Čarape su pletene od crne vune, vođica izvezena od raznobojne vunice i vune. Opanci su bili od štavljene kože, sa kljunom i kaiščićima. Kao gornji deo nošnje starci su preko košulje nosili prsluk-fermen od mrke čoje, ukrašen vezom od svilenog gajtana i bućme. Oko pojasa su vunene tkanice. Na glavi su nosili kupastu šubaru pletenu od crne vune sa šiljkom koji je različito uvučen.

Preko ramena starci su nosili kožne torbice-jančike.

Starice su bile obučene u nošnji koja se nosila u svečanijim prilikama, a činili su je delovi građanske i seoske nošnje. Do tela se nosila košulja od pamuka ukrašena pletenom čipkom, porupčićima, vezom. Preko košulje je jelek od somota, atlasa ili čoje vezen zlatnom ili srebrnom žicom, šljokicama, bućmom i svilenim gajtanom. Libada (preuzeta iz građanske nošnje), nošena je preko jeleka. Krojena je od somota ili atlasa, vezena zlatnom i srebrnom žicom, šljokicama. Ispod jeleka i libade nosila se na grudima prekrštena veća svilena marama sa resama-svilenka.

Oko pojasa je opasivana vunena tkanina. Suknje su bile duge, tkane od crne, tamno mrke, teget ili zelene vune, šivene na krupne falte, po dnu ukrašene našivenim somotskim ili satinskim trakama. Preko suknje opasivala se veća kecelja od satina crne boje. Starice su na nogama nosile vunene čarape izvezene vunicom. Opanci su bili od štavljene kože, sa kljunom. Na glavi su nosile kupovne marame-šamije maslinastozelene, tamnobraon, ili žute boje, zabrađene i vezane pozadi.

 "Trubačka budilica od Guče do večnosti"