Najviše puta rušen među svim evropskim prestonicama, glavni grad Srbije je opstao samo zahvaljujući tome što je smirena snaga upornih graditelja nadjačavala besove rušitelja. Jedan od najznačajnijih perioda izgradnje u novijoj istoriji je onaj između dva svetska rata. Iako je trajao prekratko, presečen novim strašnim stradanjem, tada je nepovratno rođen moderni Beograd.
Beograd je, kao i cela Srbija, pretrpeo teška razaranja tokom Prvog svetskog rata. Posle rata su usledili obnova industrije i razvoja grada. Pravi procvat Beograd je doživeo tridesetih godina prošloga veka.
Prve godine te decenije obavljen je popis i Beograd, prestonica i glavni grad, imao je tada 288.938 stanovnika (sa Zemunom i Pančevom koji su mu pripojeni). Takozvani uži Beograd imao je 238.775 stanovnika, a gradom je upravljala Uprava grada Beograda.
U užem delu varoši srušeno je gotovo sve ono što je bilo staro, tursko, i počeo je brz urbanistički razvoj, dok je periferija odolevala. U arhitekturi su bili očigledni evropski uticaji. Izdvaja se zgrada Ministarstva saobraćaja na uglu Nemanjine i Sarajevske ulice, s vidljivom kupolom i satom, podignuta 1932. Projektovao ju je Svetozar Jovanović. Oko Kapetan-Mišinog zdanja, podignutog 1863, stvara se kulturni centar — izgrađen je Prirodno-matematički fakultet, a 1932. godine, po projektu Petra Bajalovića, Kolarčev narodni univerzitet.
Završen je veliki lančani most preko Save prema Zemunu 1934. godine. Pre svečanog otvaranja sigurnost mosta isprobana je tako što je preko njega prešlo 12 teških kamiona i 1.000 konjanika. Izgradnja mosta omogućila je podizanje Sajmišta na levoj obali Save, godine 1937, po projektu arhitekte Ignjata Popovića. Most preko Dunava ka Pančevu, i za drumski i za železnički saobraćaj, podignut je i osveštan 1935. godine. Pored Narodne banke osnovane 1833. i Državne banke osnovane 1862, u Beogradu je 1931. godine postojalo 48 novčanih zavoda, banaka i štedionica. Pomenimo najvažnije: Engleska trgovačka banka, Srpsko-američka banka, Francusko-srpska banka (najveća po kapitalu), Bečka udružena banka, čak i pet filjala zagrebačkih banaka. Na promet kapitala značajno su uticali i osiguravajući zavodi: „Šumadija", „Adrija", „Rosija fonsijer" i „Jugoslavija".
Posle Prvog svetskog rata u Beogradu su radile samo tri pijace: Velika pijaca kod današnjeg Studentskog trga, Cvetni trg i Palilulska pijaca. Tokom 1926. godine, kada je uklonjena Velika pijaca, počele su da rade nove: na Zelenom vencu, Kalenića guvnu i u Gospodar-Jovanovoj ulici.
Knez Mihajlova i Kolarčeva početkom 30 tih godina
Početkom 1930. godine u gradu je bilo 4.488 zanatlija, najviše bravara, berbera, kovača, krojača, frizera, građevinara, pekara... Bilo je primera da je država otkupljivala od privatnika male fabrike i ostvarivala veliku proizvodnju. To se dogodilo sa fabrikom šećera na Čukarici, koja je preuređena 1932. godine. Od jedne privatne firme država je otkupila i klanicu na Vilinim vodama, kod Pančevačkog mosta. Ugovor je sklopljen 1937. godine.
Fabrika obuće „Boston", na Đermu, u Ulici kralja Aleksandra, postala je pravo čudo: sa samo 160 zaposlenih proizvodila je godišnje 200.000 pari „građanske" i 300.000 pari „vojne" obuće! Postojale su i fabrike avionskih motora i avionskih delova, jedna u Rakovici, druga u Zemunu.
Tada je u Beogradu radilo 16 preduzeća tekstilne industrije, 22 preduzeća prehrambene industrije, metal je prerađivan u 26, a nameštaj je pravljen u 11 preduzeća. Postojalo je i deset fabrika hemijske industrije i jedna fabrika hartije. Godine 1939. u Beogradu je radilo 107 preduzeća sa oko 50.000 radnika!
Na levoj obali Save 11. septembra 1937. godine otvoren je novi Beogradski sajam. Učestvovala su 833 izlagača od kojih 99 iz gotovo svih evropskih zemalja. Na Sajmištu je za vreme Drugog svetskog rata bio nemački logor koji je odveo u smrt mnoge Beograđane.
Uređenje ulica bila je česta tema na sednicama opštinskih odbornika. Modernizaciju su otežavali radovi na uvođenju vodovoda i kanalizacije. Prva ulica u Beogradu asfaltirana je 1911. godine. Bila je to Makedonska. Asfalt zatim dobija i Skopljanska, današnja Nušićeva, a potom Knez-Mihailova ulica...
Beograd je tada proglašen za turističko mesto. Država je davala besplatan povratak železnicom putnicima i gostima ako provedu najmanje deset dana u Beogradu koji je sa Zemunom imao ukupno 23 hotela, 33 restorana, 433 gostionice, 427 kafana, 197 bifea, 412 narodnih kuhinja, 318 krčmi i 239 zdravljaka.
Krajem 1932. godine u Beogradu je bilo trinaest tramvajskih linija, a ukupna dužina tramvajskih pruga iznosila je 65 kilometara! Prvi tramvaj za Zemun proradio je 1935. godine. On je od Skupštine, preko novog mosta, išao do hotela „Central" u Glavnoj ulici. Nosio je broj 14. Zanimljivo je da u Beogradu ni tada, kao ni sada, nikada nije bilo linije broj 8.
Prvi telefon uveden je u Beogradu 1882. godine. Uoči samog izbijanja Drugog svetskog rata u gradu je bilo samo 25 javnih govornica. Najpoznatije su bile na ulazu u Kalemegdan, kod železničke stanice, na Novom groblju, kod Jovanove pijace, u kafani „Ruski car", na Slaviji...
Beograd je 1936. godine imao 68 hektara pod zelenim površinama (parkovima i skverovima). Tih godina uređuje se i park kod „Manježa".
Beogradski univerzitet imao je 1931. godine šest fakulteta: Pravni, Medicinski, Filozofski, Tehnički, Poljoprivredni i Bogoslovski (na kojem su studirale i tri žene). Devet godina kasnije, 1940, grad je imao 22 muške, 12 ženskih i dve mešovite gimnazije, a iste godine mogao je da se pohvali 31 zabavištem.
Godine 1931. postojale su četiri državne bolnice sa 1.971 krevetom, 58 lekara i 147 medicinskih sestara. Radilo je i 7 privatnih sanatorijuma koji su raspolagali sa 168 kreveta (po jedan u svakoj sobi!). Opsluživao ih je 21 lekar i 32 sestre! Privatna praksa bila je dozvoljena, pa su lekari pre podne radili u državnim bolnicama, a popodne u svojim ordinacijama.
Autor: Dragan Perić
