Manastir KRUŠEDOL se nalazi na južnim obroncima u jugoistočnom delu Fruške gore, kod Iriga.
Posle smrti svog supruga, despotica Angelina, koja je jedno vreme boravila na Zapadu, stiže 1487. godine u Srem. Sa sobom donosi i mošti svog supruga Stefana Slepog. Od ugledne Srbske porodice Jakšić dobija zemljište na kome podiže ženski manastir danas seoska crkva posvećena Sretenju Gospodnjem, u samom mestu Krušedolu – a njen sin vladika Maksim (u svetovnom životu despot Đorđe Branković), uz materijalnu pomoć svog rođaka vlaškog vojvode Jovana Njagoja, podiže muški manastir Krušedol. Pomoć Brankovićima pruža i veliki ruski knez Vasilije, koji je bio u srodstvu sa Jakšićima.
Manastir Krušedol nastao je u vremenu od 1509. do 1514. godine. U svojoj zadužbini su živeli, a i umrli: vladika Maksim 1516, a Angelina 1520. godine. Ubrzo po prestavljenju proglašeni su svetim i mošti su im čuvane u Krušedolu.
Ovaj manastir se sa svojim imanjem pominje u turskom popisu 1546. godine. Za razliku od poseda ostalih fruškogorskih manastira krušedolski su bili daleko veći. Ta imanja su, prema turskim popisima iz 1566/67. godine, znatno i uvećana. Tokom XV i XVII veka krušedolski igumani često borave u Rusiji radi prikupljanja pomoći. Godine 1670, u manastiru Krušedolu obitava 90 kaluđera i 12 staraca. U vreme Velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem krušedolski kaluđeri su sa manastirskim dragocenostima prebegli u Sentandreju. Vratili su se 1697. godine. Mitropolit Isaije Đaković je 1710. preneo iz Beča mošti patrijarha Arsenija Čarnojevića u manastir Krušedol. Posle bitke kod Petrovaradina 1716. godine, turci su u odstupanju opljačkali i zapalili manastir, a mošti svetih Brankovića sasekli i zapalili.
Tokom cele prve polovine XVIII veka manastir je obnavljan: vladika pečujski Nikanor Melentijević sazidao je 1722-1725. godine konak. 1742. je crkva proširena, a 1746. prekrivena limom.
Konaci manastira okružuju hram sa sve četiri strane i delom su na sprat. Tokom vremena su dorađivani i prezidani.
Hram manastira Krušedola u osnovi ima izgled trikonhosa. Oltarske i pevničke apside su polukružne, zasvedene polukalotama. Svodovi naosa su polubočasti sa kubetom koje se oslanja na četiri četvorougaona stuba. Kube je kružno iznutra, a spolja osmostrano. Priprata je odvojena od naosa. Barokni zvonik odvojen je od hrama i povezan je sa zapadnim delom konaka. Zbog stalnih obnavljanja i dogradnji, crkva i manastirski kompleks nemaju svoj prvobitni izgled.
Živopisanje priprate završeno je 1542. godine, za vreme igumana Silvestra. Islikavanje ostalog dela krušedolskog hrama počelo je 1545, za vreme igumana jeromonaha Joakima. Godine 1750, Racko Jovanović iz Novog Sada dao je da se živopiše priprata manastirske crkve, a 1751. je temišvarski episkop Georgije Popović ukrasio oltar zidnim slikama. Ktitor živopisa srednjeg dela crkve, zatim tavanica, stolova i pevnica, bio je 1756. godine vladika Jovan Georgijević. Živopisanje krušedolskog hrama sredinom XVIII stoleća izvedeno je preko ranijeg fresko-slikarstva. Ovaj barokni živopis, koji je rađen uljanim bojama, delo je ruku više majstora bliskih slikarskim shvatanjima ruskoukrajinskog crkvenog slikarstva.
Ikonostas manastira Krušedola čine ikone od XVI do XVIII stoleća. Posebno se izdvaja Deizis, jedno od najboljih slikarskih ostvarenja HVI veka.
Manastir Krušedol posedovao je najvredniju riznicu od svih fruškogorskih manastira. Vredne dragocenosti Brankovića i ostale Srbske vlastele čuvane su u krušedolskoj riznici sve do 1942. godine; tada je riznica opljačkana, a ostatak blaga odnet u Zagreb. Sačuvane manastirske dragocenosti vraćene su 1946. u Beograd i pohranjene u Muzej Srpske Pravoslavne Crkve gde se i danas nalaze. Jedan deo tih dragocenosti izložen je u stalnoj postavci manastira Krušedola. Riznica manastira Krušedola je bila bogatija od riznica svih fruškogorskih manastira. Tu se čuvala plaštanica sa zapisom "Milutin Uroš", koja je doneta sa Balkana, a potiče iz prvih desetina 14. veka, dve meke arhijerejske mitre starog oblika, izvezene svilom i pozlaćenom žicom, a ukrašene biserom iz 1553.g. dar dve pobožne gospođe: Kantakuzene i despotice Ekaterine; jevanđelje vladike Maksima iz 1514. g., tamjanica iz 1523. g., ikona Blagovesti s kraja 15. ili početkom 16. veka - verovatno najstarija ikona na teritoriji Vojvodine, jevanđelje srebrom okovano iz 1543.g., bakrorez manastira Krušedola iz 1775.g., rad Zaharija Orfelina; drvorez, rad jeromonaha hayi Ruvima (g. 1784.) i dr. Bogata manastirska riznica je opljačkana u toku Drugog svetskog rata.
Ovaj despotski manastir, ili kako ga nazivaju "despotska obitelj", "lavra", pa i "carska obitelj", pored Slankamena, bio je jedan od glavnih književnih centara. U njemu su se prepisivale i pisale knjige. Krušedolska biblioteka bila je bogata rukopisnim i štampanim knjigama, a mnoge knjige imale su vrlo lepe inicijale i ornamente.
foto: Dragoljub Zamurović
Osim pomenutog jevanđelja, koje je pisao jeromonah Pankratije 1514.g., tu se čuvao i rukopis jednog Otačnika (života svetaca) iz 1533. g. ili 1540., a tu je pisan 1591. i Pomenik manastira Krušedola. Tu su se čuvale sedam starih crkvenih štampanih ruskih knjiga, koje je iguman Amfilohije doneo 1651. g. iz Rusije. Ovde je 1662. g. napisana "Služba i akatist svecima", a 1666. minej i dr.
U manastiru se nalaze mošti sv. Cara Uroša. Manastir Krušedol mnogi nazivaju srpskim Panteonom, jer u njemu su sahranjene mnoge značajne ličnosti: patrijarh Arsenije III Čarnojević (1706.) i još mnogo značajnih crkvenih ličnosti; kneginja Ljubica, žena kneza Miloša (1843.), vojvoda Stevan Šupljikac (1848.) i kralj Milan Obrenović (1901.).
Sretenjska crkva u mestu Krušedolu ima izgled jednobrodne graćevine sa narteksom na zapadnoj i polukružnom apsidom na istočnoj strani. Fresko-slikarstvo nastalo je 1634. godine i po stilskim odlikama oponaša duh srednjovekovne tradicije.
Manastir Krušedol (sagrađen 1509, zadužbina svetog Maksima Brankovića), 22328 Krušedol, tel: 022/460-001. Hram Blagoveštenja Presvete Bogorodice (1509.); kapela svetog vladike Maksima (prva polovina 18. veka). Namesnik manastira: jeromonah Pajsije Budimir, sa bratijom.
