Svojim bojama, ornamentikom i tkanjem pirotski ćilimi se svrstavaju u najlepša ostvarenja ćilimarstva uopšte.
Ne zna se pouzdano da li je Aladin, mitski junak priča s Bliskog istoka, ovde pazario svoje leteće ćilime. Zna se, pouzdano, da su ovdašnje rukotvorine podjednako tražene i na Istoku i na Zapadu. Jer, kad neko pomene Pirot, prva asocijacija su prekrasni ćilimi koji su na Svetskoj izložbi u Liježu 1905. godine osvojili Grand Priks, ostale nagrade da i ne nabrajamo, nema mesta.
Grad koji se kao naselje pominje još pre 5 000 godina prepoznatljiv je, još, i po izuzetnom siru kačkavalju, ali i po jedinstvenom spomeniku smeštenom na glavnom varoškom trgu. To je, sav urađen od raznobojnih staklića, neobični spomenik krhkom i kratkovekom vilinom konjicu visok preko tri metra.
Nezaobilazno je i zdanje u kome je danas smešten Muzej Ponišavlja i koje je bilo više nego zahvalna scenografija za snimanje nekoliko igranih filmova s tematikom iz ne tako davne prošlosti. Zdanje je tipičan primer balkanske varoške arhitekture u kojoj je prizemlje služilo za svakodnevni život, dok je sprat bio reprezentativni deo kuće s posebno obrađenim vratima, prozorima i tavanicama. Danas ono predstavlja svojevrsno putovanje kroz vreme u čijoj blizini, gotovo na svakom koraku, mogu da se probaju đakonije ovog kraja.
Prvobitno istkan kao upotrebni predmet, pirotski ćilim je odavno prevazišao razloge nastanka i postao statusni simbol.
Označavao je pripadnost i vezanost za prostore u kojima je nastao, potvrđivao dobrostojeći status kuće u kojoj se prostire, a danas je najviše potvrda dobrog ukusa i dobrog poznavanja vrednosti svog vlasnika. U bogatom kulturnom nasleđu srpskog naroda pirotski ćilim se izdvaja po lepoti, maštovitosti i trajnosti. Odlikuju ga bogata ornamentika, prefinjen izbor i kombinacija boja, besprekorno tkanje i vuna odličnog kvaliteta.
Zbog svoje lepote i kvaliteta, pirotski ćilimi su godinama bili obavezni deo gradskog enterijera u Srbiji. Krasili su crkve i dvorove širom Balkana, ali i džamije i sultanove odaje na Bosforu. Tkale su ga najčešće nepismene ali darovite žene, pa je često od jednostavnog tkačkog proizvoda postajao umetničko delo. S vremenom, izrada ćilima prerasla je okvire kućne radinosti i postala privredna grana. Danas je pirotski ćilim i značajni primerak primenjene umetnosti, tretiran i proučavan kao predmet visokih umetničkih vrednosti i kompleksnih kulturnih značenja. U prethodna dva veka pirotski ćilim je na mnogim međunarodnim sajmovima i izložbama dostojno predstavljao Kraljevinu Srbiju, pa Kraljevinu Jugoslaviju, potom SFRJ, SRJ i, danas, Republiku Srbiju. Dragocene zbirke pirotskih ćilima u Srbiji čuvaju se u Muzeju Ponišavlja u Pirotu, Etnografskom muzeju i Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu. A svaka šara na ovim prelepim rukotvorinama ima i svoje ime i posebno značenj : "Kondićeva", "Gugutka", "Prestolonaslednik", "Princezina ploča", "Rašićeva šara", "Bombe", "Đulovi"...
Kondićeva šara možda je i najinteresantnija. Ona čuva sve materijalno i nematerijalno bogatstvo jednog doma. Takođe, njena je moć da neudatim devojkama pronađe životnog saputnika. Kaže se da se predmeti sa ovom šarom poklanjaju neudatim devojkama koje već kroz godinu dana posedovanja ove šare zasigurno stupaju u brak.
Tehniku tkanja su na Balkanu poznavali još preistorijski i antički narodi. Postoji mišljenje da su ćilimarstvo u srpske krajeve doneli Turci, ali je češće i uverljivije tumačenje da je ćilimarstvo na Balkanu autohtono, a dolazak Turaka je samo doprineo omasovljenju proizvodnje i obogaćivanju ornamentike. Naime, u vreme ekspanzije Osmanske imperije, prodirući sve dalje na Zapad, Turcima je postajalo sve teže da nabavljaju prostirke sa Istoka, pa su u novoosvojenim oblastima pomagali razvoj ćilimarstva. Od lokalnih tkalja su tražili da na ćilime prenesu šare i boje omiljene na Istoku, pa su se tako orijentalni i nomadski elementi sa područja Centralne i Male Azije širili po JugoistočnojEvropi. A tu je najpoznatiji, umetnički i tehnički najsavršeniji bio pirotski ćilim.
