Poziv da Srbija učestvuje u Moskvi, na prvoj Sveslovenskoj izložbi 1867. godine, gde je trebalo da predstavi svoje etnografsko blago, bio je zamajac koji je u zemlji pokrenuo neke dodatne snage i stvorio novi odnos prama narodnoj baštini.
Iako je već 1844. godine, kada je ukazom ministra prosvete Jovana Sterije Popovića osnovan Serbskonarodni muzeum u Beogradu, bilo formirano i Etnografsko odeljenje, tek pripremama i učešćem na ovakvom međunarodnom saboru, u srpskoj sredini se stvara klima za otvaranje muzeja specijalizovanog samo za ovu oblast. Sada, sto četrdeset godina kasnije, kao mali omaž ovom događaju, podsetimo da se u izvorima navodi kako je tada "obavljeno prvo značajno sistematsko sakupljanje" predmeta iz narodnog života. Događaj je izuzetno ozbiljno prihvaćen u Srbiji. Organizacioni zadatak poveren je specijalno formiranom Odboru, po nalogu Srpskog učenog društva. Brojna delegacija je putovala u Moskvu da prisustvuje tom velikom događaju, i po povratku podnela iscrpan izveštaj, donevši i darove s tog puta. Srpsko učešće bilo je tamo veoma zapaženo, jer je za izložbu formirana kolekcija koja je sadržala zaista vredne eksponate, među njima i one koje je poklonio lično knez Mihailo Obrenović. Kolekcija nikada nije vraćena u zemlju, ostala je u Ruskom etnografskom muzeju u Sankt Peterburgu, kao autentičan svedok o jednom vremenu i srpskom narodu. Ipak, sto trideset osam godina kasnije, zahvaljujući dobroj saradnji srpskog i ruskog etnografskog muzeja, u Beogradu je prikazana (2005) izložba "Kolekcija jesen/zima 1867", odnosno jedan deo tih moskovskih eksponata.
Ubrzo posle moskovske izložbe u Srbiji je sazrela svest o potrebi formiranja posebne institucije u kojoj bi se čuvalo i proučavalo narodno blago. Najviše se o tome govorilo među članovima Srpskog učenog društva, te je Stojan Novaković 1872. godine tu i "podneo predlog i nacrt za osnivanje Srpskog istorijsko-etnografskog muzeja". Ali, kako se to nama obično događa, osim potrebe, jasno izražene želje i koncepcije, drugi uslovi za realizaciju nisu postojali. Oni su ispunjeni gotovo tri decenije kasnije, kada je ugledni srpski trgovac i ministar Stevče Mihailović poklonio zgradu u ulici Kneza Miloša broj 15 "da se od nje načini muzej za Kraljevinu Srbsku". Iz Narodnog muzeja je tada izdvojeno Etnografsko odeljenje i prebačeno u ovu zgradu, a muzej je kao samostalna institucija otvoren 1901. godine...
Etnografski muzej u Beogradu, kao stecište multimedijskih programa vezanih uz narodnu kulturu, danas, međutim, nije više na mestu gde je otvoren 1901. godine. Njegova zgrada je na Studentskom trgu boj 13. Tu njegovi stručnjaci neprestano šire polje delatnosti, prilagođavajući ga savremenom obliku rada. Iako im često nedostaju sredstva, oni uspevaju da na visokom nivou organizuju izložbe u matičnoj kući ili izložbe gostujuće, monografske ili kompleksne etno-građe. I publikacije koje objavljuje ova institucija najčešće pružaju uvid u tradicionalnu kulturu sagledanu savremenim očima, odnosno primenom novih istraživačkih metoda. Tako nam otvaraju "vrata prošlosti", neophodna za sigurnije koračanje u budućnost. Saopštenja, analize i studije se, uglavnom, odnose na zaboravljene običaje i profesije, na predmete koji se više ne koriste ili na određeni oblik seoskog života koji je zamro. U jednom broju uglednog časopisa "Glasnik Etnografskog muzeja" (publikacija pokrenuta 1926. godine, koja i danas izlazi), pažnju nam, na primer, privlači tekst o poslednjem sakadžiji u Beogradu. Dabome, većini je danas ova reč nepoznata, a to je u Beogradu pre dva veka bila veoma važna profesija. Sakadžija je bio čovek koji je na konjskim kolima raznosio vodu za piće prodajući je po beogradskim kućama. Uzimao ju je sa izvora, na primer u Topčideru, i kad bi vodu razvezao, u povratku je, onima koji žele, donosio vodu za pranje (tehničku) sa Save ili Dunava...
Etnografski muzej trenutno poseduje više od 160.000 predmeta, a njegova delatnost preko formiranih specijalizovanih odeljenja, uz biblioteku, obuhvata sve grane narodne kulture. Uz epitet najstarijeg etnografskog muzeja na jugoistoku Evrope, beogradski etnografski muzej je ujedno i jedina institucija koja sadrži eksponate tradicionalne kulture gotovo svih nacija i etničkih zajednica s prostora bivše Jugoslavije. Njemu pripada i Manakova kuća u Beogradu, gde se, osim ostalog, nalazi poklon zbirka Hristifora Crnilovića, ali u kojoj se organizuju i tematske izložbe, zatim kursevi tradicionalnog zanata ili radionice. Stalna postavka u matičnoj zgradi je "Narodna kultura Srba u XIX i XX veku", a uz nju i se tu neprekidno organizuju tematske izložbe koje ova institucija priređuje, i van svog prostora. Već petnaest godina izuzetnu pažnju publike privlači Međunarodni festival etnološkog filma, takođe u organizaciji ovog muzeja.
autor:Spomenka Jelić-Medaković
