Jedini producent iz Srbije koji je filmskom kamerom zabeležio bitke Drugog balkanskog rata bio je čuveni privrednik Đorđe Đoka Bogdanović, vlasnik hotela i bioskopa "Kasina". Bogdanovićevi filmovi sačuvani su najviše zahvaljujući njegovoj porodici koja ih je decenijama krila od raznih okupatorskih vojski, ponekad čak i pod ugljem. Sredinom osamdesetih godina prošlog veka otkupila ih je država, i to je do danas najskuplje plaćeni materijal koji je stigao u Jugoslovensku kinoteku.
Đorđe Bogdanović rođen je u Beogradu 1860. godine. Posle smrti oca Milana, sudije, napustio je gimnaziju i opredelio se za trgovinu. Počeo je tako što je sa braćom osnovao kolonijalnu radnju, da bi vremenom postao vlasnik kafane „Ruski car", zakupac hotela „Imperijal" i vlasnik hotela i bioskopa „Kasina".
Međutim, kada je izbio Drugi balkanski rat, Bogdanović je tražio i dobio od Vrhovne komande dozvolu da snima bitke srpske vojske, jer je želeo da budućim pokolenjima ostavi verno svedočanstvo tih velikih događaja.
- Najstariji sačuvani Bogdanovićevi filmovi snimani su između 6. i 9. jula 1913. kod Ćustendila. Tu su prikazani prebacivanje ranjenika sa položaja, sahranjivanje potporučnika Živojina Marinkovića u Krivoj Palanci, transport ranjenika u Kumanovo i rad u bolnicama. Snimio je i tri pobede Prve i Treće armije: na Kiselici i Žedilovu, i Govedarniku. Pored toga, i mnoge značajne događaje u Beogradu 1913. i 1914, kao što su „Doček srpskih pobednika u Beogradu posle Balkanskih ratova" (prva slika u članku) i „Zakletva regruta Vardarskog puka u Beogradskom gradu". Tu su i izvanredni snimci Velike pijace na Studentskom trgu – kaže Aleksandar Erdeljanović, upravnik Arhiva Jugoslovenske kinoteke i dodaje da su se svi ti filmovi vrlo brzo pošto su snimljeni našli na repertoaru Bogdanovićevog bioskopa.
Bogdanović, treći po redu srpski producent, koji je sve vreme bio sa svojim snimateljima na frontu, umro je 1914, u Nišu, od posledica povrede koju zadobio prilikom snimanja bitke u Drugom balkanskom ratu.
- Jedan od Bogdanovićevih snimatelja bio je ruski Jevrejin Samson Černov, ratni fotograf i slikar, koji je kao dopisnik francuskih i ruskih listova došao u Srbiju za vreme Balkanskih ratova, i za njega snimio takozvanu Sremsku operaciju 1914, u kojoj je srpska vojska oslobodila Zemun i nekoliko sremskih sela. Drugi je bio Slavko Jovanović, prvi srpski snimatelj koji je radio i za prvog srpskog producenta Svetozara Botorića, a za Bogdanovića snimao značajne događaje u Beogradu. Materijale iz Drugog balkanskog rata snimila su dvojica još uvek nepoznatih snimatelja kuće „Pate Frer" – objašnjava Erdeljanović.
On kaže da je sredinom dvadesetih Josip Novak otkupio deo Bogdanovićevih filmova od njegove porodice, i iskoristio ih u svom filmu „Balkanski rat" iz 1928, te da im se, posle toga, izgubio svaki trag.
Istorija sakrivena ispod uglja
Međutim, početkom osamdesetih, dok je pisala diplomski rad na temu Đoke Bogdanovića, Verica Čapaković, tada studentkinja Fakulteta dramskih umetnosti, saznala je od Bogdanovićeve unuke, Ivane Milutinović, da njegova porodica još uvek čuva desetine rolni filmske trake.
- Bogdanovićeva porodica je taj materijal nosila sa sobom i kada je prestonica preseljena iz Beograda u Niš, krili su ga decenijama od okupatorskih vojski tokom Prvog i Drugog svetskog rata, ali i kasnije, pod komunističkim režimom. Priča se da su ti zapaljivi materijali godinama skrivani pod ugljem, čak i pod krevetom Krune Marković, ćerke Đoke Bogdanovića. Na kraju ih je otkupila država. Ali, pošto su filmovi bili u jako lošem stanju, pokušaj kopiranja u centralnoj filmskoj laboratoriji nije uspeo. Tada su poslati u tadašnju sovjetsku, sadašnju rusku kinoteku, gde su najvećim delom spašeni. Reč je o oko šest sati filmova, koji se sada, posle toliko decenija, ponovo vraćaju u Srbiju – kaže naš sagovornik.
Biće to prvi put da se sav poznati materijal Đoke Bogdanovića objedini, s obzirom na to da se u Kinoteci još od ranije čuva oko 500, od ukupno 2.500 metara trake „Balkanskog rata" Josipa Novaka, kao i manji deo Bogdanovićevog materijala koji je 2003. pronađen u Austrijskom filmskom arhivu, zajedno sa filmovima Svetozara Botorića.
Do kraja ove (2013) godine Jugoslovenska kinoteka izdaće sav sačuvan (rekonstruisan) Bogdanovićev materijal na tri DVD – ija u okviru edicije „Pioniri srpskog filma".
Bogatstvo kinotečkog arhiva
Najveći broj država u svetu poseduje do 15 odsto domaćeg filmskog materijala snimljenog od pronalaska filma do 1914. Zahvaljujući pronalasku filmova iz fonda prvog srpskog producenta Svetozara Botorića, u Austrijskom filmskom arhivu, kao i još nekih filmova, u Srbiji je skupljeno oko 70 odsto tog materijala, tako da spadamo u uzak krug zemalja koje su najviše sačuvale od svoje kinematografske baštine.
