Vasojevići su obrazovani kao pleme u vekovnoj borbi, pa su, iz više razloga, morali i da se, u stalnom mlazu, iseljavaju - zbog turske odmazde, jer su se često dizali na bune, i pristajali uz sve ratove protiv Turaka, zatim zbog krvne osvete, iz ekonomskih uzroka (mali prostor, nerodica, glad), i sl.
Zato danas bezmalo da nema predela u našoj zemlji u kojoj se ne nalazi neki od rodova Vasojevića. Prema prethodnim istraživanjima, u središnoj Šumadiji - Gruža, Jasenica i Lepenica - Vasojevića ima u tridesetak sela. Ponajviše u Gruži, što je i prirodno, jer je naseljavanje u ovaj deo Šumadije teklo uglavnom preko vitanovačke prevodnice, znači dolinom Gruže kao prirodnim putem, a odatle su se doseljenici razmeštali dalje ka Lepenici, ili skretali preko Rudničkog prevoja ka Jasenici, gde su se stapali sa drugim selidbenim krakom Vasojevića koji je preko Užica išao ka Podrinju i Kolubari.
Najraniji vidljivi dolasci Vasojevića u središnu Šumadiju su u vremenu austro-turskih ratova, odnosno u seobama koje su njima podstaknute. Tako su u Velikoj seobi 1690. godine u Gornju Sabantu došli Tarani, tako nazvani po zavičaju, jer im je matično naselje Lijeva Rijeka u gornjem slivu reke Tare (ovdašnja prezimena su im Brankovići i Dimitrijevići). U Masloševu su približno u to vreme Jovanovići (danas Ivanekići u Krćevcu, Topoli, Belosavcima i Maskaru).
Stari ambar u šumadijskom selu Vlakča/foto: Zoran Petrović
Početkom XVIII veka dolaze Vukićevići u Svetlić, Lutovci u Borač i Vrbljani u Grabovac. Vukićevići su, kao što smo pisali, osnivači Svetlića i glavnina njegovih žitelja, a njihovi ogranci se nalaze još u selima Guberevac, Donje Jarušice i Đurđevo, dok su Lutovci (druga prezimena Miškovići, Tatići i Ćurčći) najstariji živući rod u Borču. Vrbljani u Grabovcu se mogu pratiti u selidbenom luku od četiri stotine godina. Prvo su se početkom XVII veka naselili u sela Cerje i Vrbu u predelu Gokčanice (kopaonički kraj), gde su došli iz Lopata u Vasojevićima (Lopaćani su jedno od pet bratstava Vasojevića). Današnji rodovi Vrbljana u Grabovcu, tako nazvanih po selu Vrbi iz koga su došli - današnji rodovi Jankovići, Petrovići, Vasiljevići, Đokovići, Simovići i Srećkovići, kao i njihovi srodnici Jovanovići, Damnjanovići i Pavlovići, čiji su rod Milosavljevići (zvani Gluvačevići) u Lipnici i Vrbljani u Čestinu, imaju rođake u Vrbi, koji se tamo prezivaju Antonijevići (doseljeni tu iz Cerja, a u Cerje iz Lopata). Kako je Mihailo Dragić zapisao, Vrbljani u Grabovcu su bežali u Srem, izgleda i posle sloma Kočine krajine i posle propasti Prvog srpskog ustanka.
Upamćeno je ispaštanje u Sremu, gde su, za gladi, jeli šišarke, a „sav im je mrs bio loj namazan na pšenični hleb". Po ženskoj liniji ovoj skupini pripadaju i Filipovići u Lipnici, čiji je predak, poreklom iz Komadina u Starom Vlahu (opština Ivanjica), ušao kao domazet u jednu kuću Milosavljevića (Gluvačevića). Sledeći talas Vasojevića je došao u ovaj deo Šumadije za vreme austro-turskog rata 1788-1791. godine, kada je bila Kočina krajina, ili neposredno posle toga. Za vreme Kočine krajine u Toponicu dolaze Đokovići, koji su srodnici Miškovićima u Borču, a za njima, od Sjenice, Matkovići i Preljići (jedna familija).
Neposredno po Kočinoj krajini, kada je u tadašnjem Beogradskom pašaluku stanje za Srbe bilo veoma povoljno, stižu Brđani (sa ogrankom Vasiljevića) u Stubal, Saramandići u Bukovik i Ješovići u Vrbicu, u zaselak Balabanac. Njihovi preci će uskoro učestvovati u Prvom srpskom ustanku, među kojima će se isticati Vasilije Saramanda iz Bukovika, čiji je ujak čuveni prota bukovički Atanasije, koji je zakleo ustanike na zavereničkom zboru u Orašcu 1804. godine. Do danas je ostala pesma „Teša vuče, Saramanda tuče", jer su ova dvojica ustanika, Teša Obradović iz Garaša i Vasilije Saramanda, pobila mnogo Turaka. Saramandin potomak je Živan Saramandić (r. 1939), prvak Beogradske opere.
Prirodno, u Prvom srpskom ustanku je hrupio novi, jači talasa Vasojevića. Tada dolaze Brankovići, Aleksići, Jovičići i Jovanovići u Guberevac (Gruža), Koraćevići i Spasenići u Pajsijević, odakle Koraćevići ubrzo pređu u Žune. U Zabojnicu dolaze Mrkuljići (staro prezime Prokovića i Mojsilovića - Proka i Mojsilo su braća od stričeva. Proka se prezivao Ilić, po ocu Iliji, a Prokini potomci će se kasnije nastaniti i u Dubravi). U Rašković dolaze Miloševići, u Čukojevac Đorovići, u Jovanovac i Kijevo Maksimovići, Markovići i Obradovići.
Svi ovi doseljenici su ili pravi Vasojevići, ili splemenjeni sa Vasojevićima. Najuočljivija razlika među njima je u krsnom imenu: pravi Vasojevići slave Sv. arh. Mihaila i Sv. Aleksandra Nevskog. U splemenjene spadaju Lutovci (slava Sv. Srđ), koji su iz plemena Bratonožića, i oni koji slave Sv. Nikolu, Sv. Jovana, Sv. Luku i Đurđevdan. No, promena slave nije uticala na svest o poreklu od Vasojevića, i dolaska iz zemlje Vasojevića, kao što je i sam Karađorđe (slava Sv. Kliment) ubrajan u Vasojeviće, ili njihove srodnike, jer su mu preci jedno vreme prebivali među njima.
U sastavu stanovništva Šumadije ima i porodica koje potiču iz plemena Drobnjaka. Ove porodice u Šumadiji nisu tako brojne, kao u nekim drugim predelima Srbije, ali su svojim prisustvom i značajem vrlo primetne. Plemensku zajednicu Drobnjaka je osnovalo pet srodnih bratstava - Vulovići, Đurđići, Kosorići, Tomići i Cerovići, koji su početkom XVII veka došli iz Banjana na svoje katune u Durmitoru, gde su im se, vremenom, pridružili Karadžići, Jakšići i Abazovići. Zemljište plemena Drobnjaka je na prostoru između Gornje Morače i Šaranaca, Nikšićkog polja i Župe, Pive i Tare, u kojem su varošice Šavnik i Žabljak.
Po sačuvanom plemenskom predanju, starinom od Travnika, Drobnjaci, koji su u istorijskim izborima prvi put spomenuti kao prezime 1354. godine (ličnost imenom Bran Drobnjak), a kao pleme upisani 1390. godine, sačuvali su u vreme turske vlasti svoju poluautonomiju, čvrstu plemensku organizaciju i upravu, koja se odlikovala demokratijom i skupštinom u kojoj su jednako pravo glasa imali svi koji su nosili ili nose oružje.
Drobnjaci su, kaže njihov poznavalac Svetozar Tomić, „čisto srpsko pleme, bez ikakve tuđe primese i očuvali su neobično čistotu jezika i čistotu narodnih običaja. Gorštaci su, visoki, lepo razvijeni, potpuno zdravi i bistri ljudi." Usled oskudice u zemlji, Drobnjaci su najpre sa područja Jezera proterali staro pleme Kriče u područje preko Tare, ali, kako to nije bilo dovoljno, morali su i sami da se iseljavaju, pa je tako danas, kao spomen i potvrda tih seoba, mnogo toponima i prezimena od Like do Skopske Crne gore, od Risna do Podrinja i Beograda, koji podsećaju na Drobnjake.
Autor: Mile Nedeljković
